Syndroom van Korsakov

Het syndroom van Korsakov, kortweg Korsakov, is een van de meest ernstige vormen van hersenschade en uit zich met name door stoornissen in het geheugen. Bij chronisch misbruikers van alcohol is het voedingspatroon een van deze vele zaken die lijdt onder het misbruik. Het voedingspatroon wordt onregelmatig en met name weinig gevarieerd. Als gevolg hiervan gaat het lichaam met grote tekorten kampen, waaronder aan vitamine-B1. Bovendien kan de lever ernstige schade oplopen door het alcoholmisbruik, waardoor deze moeilijker of zelfs helemaal niet meer in staat is om stoffen als vitamine-B1 te verwerken. Korsakov treedt vaak op in combinatie met de ziekte van Wernicke, een acute fase voorafgaand aan Korsakov waarin de patiënt te maken krijgt met een aantal neurologische stoornissen.

Wat is het syndroom van Korsakov?

Het syndroom van Korsakov wordt door de meeste mensen gelinkt wordt aan een alcoholverslaving. Als gevolg van chronisch alcoholgebruik en een hiermee gepaard gaand verstoord eetpatroon, kan leiden tot een ernstig tekort aan vitamine-B1. Deze tekorten kunnen bijdragen aan een blijvende geheugenstoornis. Het syndroom van Korsakov houdt bovendien nauw samen met het syndroom van Wernicke, dat als voorloper van de ziekte geldt.

Geschiedenis

De eerste persoon die de link legde tussen de symptomen van het syndroom van Korsakov, voornamelijk op het gebied van geheugenverlies, en alcoholmisbruik was Magnus Huss in 1852. Omdat psychiater Korsakov dit voor het eerst beschreef in de vakbladen, is het syndroom naar hem genoemd en niet naar Huss. Het syndroom van Korsakov viel op vanwege de sterke symptomen van geheugenverlies, zonder dat er sprake was van dementie. Het gebrek aan vitamine-B1 als een oorzaak van Korsakov werd overigens niet onmiddellijk ontdekt. Het paradoxale van het syndroom is dat in een alcoholische drank als bier er juist vitamine-B1 aanwezig is, in het gist welteverstaan. Echter, bij een overdadige inname van bier worden deze vitaminen niet langer opgeslagen en wordt de lichamelijke behoefte aan vitamine-B1 steeds groter.

Korsakov in cijfers

Er is een directe link te leggen tussen alcoholmisbruik en het syndroom van Korsakov. Net als alcoholmisbruik komt het syndroom vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. In de meeste gevallen begint het syndroom op te treden tussen de leeftijd van 45 en 65. Echter, het alcoholmisbruik dat voorafgaat aan het syndroom van Korsakov is vaak al zo’n 20 tot 30 jaar aan de gang. Daarmee maakt het de impact van het syndroom ernstig. De schattingen van het aantal patiënten in Nederland met Korsakov lopen uiteen van 8.000 tot 10.000.

Symptomen van Korsakov

In sommige gevallen wordt het syndroom van Korsakov voorafgegaan door de ziekte van Wernicke. Hierbij is er sprake van een acute situatie waarbij de patiënt te kampen heeft met neurologische stoornissen. Er treedt verwarring op en de patiënt krijgt moeite met motorische bewegingen als het lopen. Ook kan er oogspierverlamming optreden. Zodra de ziekte van Wernicke optreedt, is het zaak dat de patiënt zo snel mogelijk goede voeding binnenkrijgt en vitame-B1 toegediend krijgt, om levensbedreigende situaties af te wenden.

Wanneer er bij patiënten het syndroom van Korsakov intreedt, is er vooral sprake van geheugenverlies. De patiënt kan voor korte tijd nog wel nieuwe zaken onthouden, maar op de langere termijn verdwijnt dit weer. Deze periode kan soms zo kort zijn als 5 tot 10 minuten. Om de gaten in hun herinneringen op te vullen, schakelen sommige patiënten over op het verzinnen van verhalen. In tegenstelling tot liegen, is dit een onbewust proces bij de patiënt en wordt daarom ook confabuleren genoemd.

Naast het geheugenverlies treden er doorgaans ook tal van motorische problemen op, vooral met betrekking tot desoriëntatie van tijd en ruimte. Patiënten kunnen stoornissen ervaren in eenvoudige zaken als lopen of hebben moeite om hun evenwicht te bewaren. Er kunnen zelfs veranderingen optreden in het karakter van patiënten, waarbij ze voornamelijk erg passief worden. Als gevolg van de verschillende klachten komen ernstige zaken als depressie, paranoia en agressiviteit vaak voor bij patiënten met Korsakov.

Verloop van het ziektebeeld

Het syndroom kenmerkt zich door een geleidelijke opbouw van de klachten en symptomen. De ernst van de geheugenstoornis bouwt zich langzaam op, terwijl de zelfverzorging steeds meer afneemt. Mede hierdoor beseffen patiënten niet vaak wat er met ze aan de hand is of wat er gebeurt. Het verloop van het syndroom van Korsakov is overigens anders dan bij het sterk erop lijkende dementie. Bij dementie is er sprake van een degeneratief proces van meerdere hersenfuncties, terwijl bij Korsakov voornamelijk alleen het geheugen wordt aangetast. Andere capaciteiten van de hersenen, zoals intellect, blijven doorgaans intact. Als de patiënt het alcoholmisbruik in stand houdt, dan kan er overigens wel dementie ontstaan. Dit wordt alcoholdementie genoemd.

Gevolgen van het syndroom

Doordat het syndroom van Korsakov een geleidelijke opbouw kent en patiënten hierbij weinig inzicht hebben in het verloop ervan, zijn er flinke sociale gevolgen te herkennen. Veel patiënten zijn niet langer in staat om zichzelf te redden en problemen op te lossen. Hierdoor zie je vaak faalangst optreden, wat het patroon alleen maar verslechtert. Ook kan er zogeheten decorumverlies optreden, waarbij de interesse in persoonlijke verzorging zodanig achteruitgaat dat het verandert in verwaarlozing.

Behandeling van Korsakov

In veel gevallen leidt de diagnose van het syndroom van Korsakov tot een opname van de patiënt. Dit is vaak het gevolg van verwaarlozing en andere beperkingen in zelfredzaamheid. Hierbij wordt vaak het pad bewandeld van algemeen ziekenhuis tot uiteindelijk soms een psychiatrisch ziekenhuis. Ook zijn er speciale klinieken voor patiënten met Korsakov. De behandeling bestaat doorgaans uit injecties met vitamine-B1 en een evenwichtig voedingspatroon.

Tot slot

Het syndroom van Korsakov is een ernstige hersenaandoening waarbij patiënten vaak de controle over hun gedachten, hun motoriek en hun dagelijkse verzorging kwijtraken. Met name geheugenverlies is het resultaat van het syndroom. Als gevolg van jarenlang alcoholmisbruik, gepaard met een slecht voedingspatroon, ontstaat er een ernstig tekort aan vitamine-B1. Soms gaat er een acute fase van neurologische afwijkingen vooraf aan het syndroom, wat de ziekte van Wernicke genoemd wordt. Veel patiënten belanden in de psychiatrische zorg, waar behandeling vooral gericht is op het toedienen van vitamine-B1 en het verzorgen van een evenwichtig voedingspatroon.