De meeste mensen kunnen simpelweg op een normale manier slapen en hebben nergens last van. Toch is er een deel van de bevolking dat last heeft van slaapstoornissen, waaronder slaapverlamming. Bij slaapverlamming krijg je last van een verlamming van het lichaam waardoor je niet goed kunt functioneren, terwijl je toch gewoon wakker bent. Zoals je kunt begrijpen, is dat ontzettend vervelend om te ervaren, omdat je het gevoel hebt dat er iets ernstig aan de hand is.
Slaapverlamming is niet uniek en komt in Nederland bij tienduizenden mensen voor. Het is voor de patiënt vooral belangrijk dat zij leren hier goed mee om te gaan, door onder andere te begrijpen waar slaapverlamming vandaan komt. Er zijn diverse behandelmethodes die zullen helpen om de problemen rondom het slapen te verkleinen, maar het is voornamelijk belangrijk dat je contact opneemt met de huisarts om te zorgen dat je een goede behandeling kunt ondergaan.
Inhoudsopgave
Wat is slaapverlamming?
Zodra je wakker wordt, kun je vaak gewoon jouw lichaam bewegen en ook al tegen de mensen om je heen praten. Bij slaapverlamming is dit echter niet mogelijk. Gedurende een periode van enkele seconden of zelfs meerdere minuten, heb je het gevoel dat jij jouw lichaam niet kunt bewegen. Daarbij is het ook niet mogelijk om jouw mond te bewegen, waardoor je ook niet met anderen kunt communiceren. Er is geen vaste periode waarbij je last hebt van slaapverlamming, dit kan bij iedereen anders zijn. Daarbij is slaapverlamming een aandoening die bij de meeste mensen niet permanent is en ook op een goede manier kan worden behandeld.
Wat gebeurt er tijdens slaapverlamming?
Wanneer we slapen komt ons brein in verschillende fases terecht: de NREM fase en de REM fase. Dit gebeurt bij de meeste mensen in een cyclus van ongeveer 90 minuten. Wanneer je in een dergelijke cyclus zit, voel je langzaam aan dat je het bewustzijn verliest. Dit is tenslotte wat slapen is: je hebt even geen controle over jouw lichaam omdat zowel het lichaam als de hersenen zich op dat moment ontspannen. De slaapverlamming komt pas aan het eind van de REM fase voor. Iedere slaapcyclus start namelijk met een NREM fase, hierbij bewegen de ogen niet, terwijl dit bij de REM fase wel het geval is.
Gedurende de NREM fase beginnen zowel het lichaam als de hersenen zich goed te herstellen. De hersenen gebruiken deze tijd bijvoorbeeld om te zorgen dat je veel van de situaties van de afgelopen dag vergeet, zodat je de volgende dag weer op de juiste manier nieuwe herinneringen kan opslaan. Het lichaam herstelt op dat moment van alle beweging die jij gedurende de dag hebt gehad, bijvoorbeeld door de spieren te laten herstellen. Een slaapcyclus duurt gemiddeld 90 minuten en ongeveer 60 minuten daarvan worden opgenomen door de NREM fase.
Nadat de NREM fase is afgerond, kom je direct in de REM fase. Op dat moment bewegen de ogen snel en ben je in een diepe slaap terecht gekomen. De meeste mensen worden op een normale manier wakker uit de REM fase en hebben daardoor nergens last van. Maar bij sommige mensen kan deze REM fase eerder eindigen en kan er vervolgens slaapverlamming optreden. Het lichaam bevindt zich nog in de slaapstand, terwijl de hersenen op dat moment al klaarwakker zijn.
En dit kan erg raar aanvoelen, omdat je wel het gevoel hebt dat je wakker bent maar het lichaam niet de normale functies heeft die het normaal wel heeft als je wakker bent. Wanneer je bijvoorbeeld jouw arm probeert te bewegen, merk je al snel dat er weinig gebeurt. Het voelt dus echt alsof je verlamd bent, vandaar dat we hierbij spreken van slaapverlamming. Dit zal na enkele seconden of minuten alweer voorbij zijn, maar de schrik zit er bij de meeste mensen die het voor het eerst meemaken dan al in.
Symptomen van slaapverlamming
Bij slaapverlamming komen verschillende symptomen kijken:
- Je vindt het allereerst ontzettend moeilijk om diep adem te halen, terwijl dat wel de eerste impuls is wanneer jij je op dat moment verlamd voelt. Je wilt diep ademhalen om jezelf tot rust te laten komen, maar het verlammende gevoel leidt ertoe dat je heel lastig lucht in jouw longen kunt krijgen en de longen verder kunt laten uitzetten. Het is daardoor moeilijk om meer zuurstof in jouw lichaam te krijgen. Bij een slaapverlamming komt het ook voor dat je een druk op jouw borst voelt, waardoor dit gevoel van het niet diep kunnen ademen zich alleen nog maar verder versterkt.
- Vaak kun je op dit moment wel al gewoon je ogen bewegen en deze openen, maar een deel van de mensen die te maken krijgt met slaapverlamming geeft aan dat zij zelfs daar moeite mee hebben. Dit is een ander bekend symptoom van slaapverlamming. Het maakt het extra lastig om goed in te schatten wat er aan de hand is wanneer een deel van het lichaam niet bewogen kan worden terwijl de ogen gewoon goed functioneren.
- Bij sommige mensen komen er ook hallucinaties voor wanneer zij last hebben van slaapverlamming. Dit is een bekend probleem. Het lijkt alsof er ook andere mensen in jouw slaapkamer zijn, waardoor je langzaam erg benauwd kan raken. Een enkeling heeft daarbij het gevoel dat de persoon in de slaapkamer hen pijn wilt doen, wat een zeer angstig gevoel met zich meebrengt omdat je op dat moment niet kunt bewegen.
- Daarbij is angst in het algemeen een veel voorkomend symptoom bij slaapverlamming. Dit is vooral het gevolg van het feit dat jij je simpelweg niet kunt bewegen, niet goed kunt ademhalen en de hallucinaties die bij slaapverlamming komen kijken maken de angst nog intenser. Het kan een zware ervaring zijn voor sommigen, omdat de angst zich gedurende de dag kan voortzetten omdat je simpelweg niet weet waar je mee te maken hebt.
Oorzaken van slaapverlamming
Slechts een deel van de mensen krijgt te maken met slaapverlamming en het kan voorkomen dat je dit maar een enkele keer ervaart. Anderen hebben er voor langere periodes last van en hebben vaak geen idee wat er nu echt mis is. De volgende oorzaken van slaapverlamming zijn bekend:
- Slaaptekort – wanneer je te weinig slaapt, is de nachtrust die je over het algemeen krijgt niet voldoende om goed tot rust te komen. Dit kan er ook toe leiden dat je bijvoorbeeld eerder wakker wordt terwijl jij je nog in de REM fase begeeft. Het kan erg lastig zijn om dit slaaptekort op de juiste manier aan te pakken, omdat je door de slaapverlamming juist ook weer minder goed slaapt.
- Een vaak veranderend slaapschema – als je op dit moment op verschillende tijden naar bed gaat en ook uit bed komt, dan is de kans groter dat je te maken krijgt met slaapverlamming. Een veranderend slaapschema zorgt ervoor dat het lichaam denkt dat het eerder wakker moet worden en dit kan gedurende de REM fase gebeuren. Het lichaam is dan dus nog niet klaar om wakker te worden, terwijl de hersenen al wel goed functioneren.
- Hoge mate van stress – bij een hoge mate van stress staat het lichaam vaak in de vecht of vlucht-modus. Je bent daardoor extra sensitief ingesteld, omdat er van alles om je heen kan gebeuren. Daarbij slaap je ook helemaal niet lekker. Stress kan ertoe leiden dat je al door het geringste geluid in jouw omgeving wakker wordt. Dit verstoort daardoor de REM fase van jouw slaapcyclus en leidt ertoe dat je eerder wakker wordt. Daardoor kan slaapverlamming vaker voorkomen gedurende periodes waarin jij een hoge mate van stress ervaart.
- Op jouw rug slapen – uit onderzoek is gebleken dat mensen die op hun rug slapen vaker last hebben van slaapverlamming. Waarom dit gebeurt, is niet helemaal duidelijk. Wel is bekend dat men, wanneer zij bijvoorbeeld op hun zij in slaap vallen, dus ook minder kans hebben om met slaapverlamming te maken te krijgen.
- Narcolepsie – deze slaapstoornis leidt ertoe dat je al slecht slaapt. Je wordt gedurende de nacht zomaar wakker. Dit kan ook voorkomen gedurende de REM fase waardoor je op dat moment dus vroegtijdig de slaapcyclus verlaat. Hierbij heb je een verhoogde kans op slaapverlamming omdat het lichaam op dat moment nog slaapt.
- Het gebruik van medicijnen, bijvoorbeeld voor ADHD – medicijnen hebben vaak bijwerkingen en een van die bijwerkingen kan slapeloosheid zijn. Ondanks dat je het gevoel hebt dat je slaapt, kan er in het hoofd nog van alles rondgaan waardoor je niet in een diepe slaapcyclus terechtkomt. Je wordt daardoor eerder wakker, met name gedurende de REM fase. Deze medicijnen zijn dan ook vaak gelinkt aan slaapverlamming, omdat je een hogere kans hebt dat je gedurende de laatste fase van de cyclus klaarwakker bent.
- Misbruiken van drugs of drank – wanneer je veel drugs gebruikt of alcoholische dranken nuttigt, heb je een vergrote kans om te maken te krijgen met slaapverlamming. Deze middelen leiden tot allerlei veranderingen in het brein, waaronder hoe diep je uiteindelijk slaapt. En bij langdurig misbruik leidt dit er vaak toe dat je op een gegeven moment niet meer goed kunt slapen en al tijdens de slaapcyclus wakker wordt.
Het is ook belangrijk om te weten dat een combinatie van bovenstaande oorzaken ertoe kan leiden dat je in een ergere mate last hebt van slaapverlamming. Zo kan een combinatie ertoe leiden dat je vaker gedurende de REM fase van de slaapcyclus wakker wordt. Het is nog niet zeker of een combinatie van deze oorzaken ook bijdraagt aan de duur van de slaapverlamming, maar dit kan ook een factor zijn die hier invloed op heeft.
Slaapverlamming voorkomen
Nu je weet waar slaapverlamming door wordt veroorzaakt, is het goed om te weten hoe je uiteindelijk kunt voorkomen dat je hier regelmatig mee te maken krijgt:
- Zorg dat je iedere nacht voldoende slaap krijgt – een gemiddeld mens heeft, afhankelijk van wat hij of zij gedurende de dag doet, tussen de 6 en 9 uur slaap nodig. Als jij op dit moment merkt dat je regelmatig wakker wordt en een gevoel van verlamming hebt, is het raadzaam om te kijken hoe jij jouw nachtrust kunt verlengen. Ga bijvoorbeeld ‘s avonds een uur eerder naar bed of probeer in de ochtend een uur langer te slapen. Omdat slaapverlamming vooral tijdens het wakker worden voorkomt, is een uurtje eerder slapen vaak de beste optie.
- Houd je vast aan een strak slaapschema – ga iedere avond op dezelfde tijd naar bed en zet jouw alarm ook iedere ochtend voor dezelfde tijd. Een veranderend slaapschema kan slaapverlamming veroorzaken, dus een strak slaapschema met dezelfde tijden kan al een flinke impact hebben.
- Verlaag de mate van stress die jij ervaart – ga gedurende de dag regelmatig een blokje om, begeef je wat meer in de natuur en probeer bijvoorbeeld mindfulness om zo een gevoel van rust te krijgen. Stress is vaak gemakkelijk te verminderen al kost het wel wat tijd om weer helemaal tot rust te komen.
- Slaap op je zij of op jouw buik – het blijkt dat mensen die op hun rug slapen een grotere kans hebben om met slaapverlamming te maken te krijgen. Door je om te draaien en op jouw zij of buik te gaan liggen, kun je voorkomen dat je in de ochtend weer op jouw rug ligt.
- Let op jouw medicijnen – als je vaker te maken krijgt met slaapverlamming dan is het raadzaam om dit met jouw huisarts te bespreken om te kijken of je eventueel andere medicijnen kunt krijgen. Zo kan het bij ADHD-medicijnen voorkomen dat je bij de ene soort wel last hebt van slaapverlamming doordat de kwaliteit van jouw slaap wordt verlaagd, maar wanneer je overstapt naar een ander middel met een lagere dosis kan de slaapverlamming zich veel minder vaak voordoen.
- Stop met het gebruik van drank en drugs – het misbruiken van drank en drugs is altijd slecht voor jouw gezondheid. Neem daarom even een pauze en gebruik enkele weken geen drank en drugs. Indien je hulp nodig hebt bij het stoppen, kun je bij jouw huisarts vragen om doorgestuurd te worden naar een instantie die gespecialiseerd is in stoppen. In de meeste gevallen worden deze behandelingen gedekt door de zorgverzekeraar.
Slaapverlamming behandelen
Indien je zelf last hebt van slaapverlamming en op zoek bent naar een oplossing, zijn er twee verschillende behandelmethodes.
Laten behandelen door artsen
In Nederland zijn er diverse klinieken die zijn gespecialiseerd in slaapstoornissen, waaronder slaapverlamming. Je kunt bij deze kliniek laten testen wat ertoe leidt dat jij op dit moment met deze stoornis te maken hebt. Gedurende een slaaptest kom je in een besloten ruimte tot rust en val je langzaam in slaap. De artsen letten dan nauwkeurig op de activiteit in jouw brein, zodat zij kunnen zoeken naar activiteit die niet helemaal klopt. Vaak kan er op basis van deze testen een goed plan worden samengesteld om te zorgen dat je steeds minder last ervaart van slaapverlamming en het probleem zelfs potentieel volledig kunt oplossen.
Je kunt bij deze klinieken worden aangemeld door eerst contact op te nemen met jouw huisarts. Leg jouw huidige probleem voor en geef aan dat jij je wilt laten testen bij een kliniek. Jouw huisarts zal op dat moment enkele vragen stellen om een goede diagnose op te stellen, zodat jij naar de juiste kliniek kan worden doorgestuurd. Omdat slaapstoornissen een bekend medisch probleem zijn, zullen de behandelingen van slaapverlamming bij de meeste klinieken gewoon door de verzekering worden gedekt. Vraag dit vooraf wel even na bij jouw verzekeraar, zodat je achteraf niet met hoge kosten wordt geconfronteerd. De meeste klinieken nemen geen nieuwe patiënten aan zonder een doorverwijzing van de huisarts, ga dus altijd eerst naar jouw huisarts.
Zelf behandelen
Wil je liever nog niet door artsen worden getest? Dan kun je zelf ook een aantal stappen zetten om te zorgen dat je minder last hebt van slaapverlamming. Je maakt daarvoor een eigen slaapplan, waarin je een aantal experimenten opstelt die jij de komende tijd gaat gebruiken om te testen wat het beste werkt om minder last te hebben van slaapverlamming. Drink je bijvoorbeeld op dit moment veel alcohol voordat je gaat slapen en word je in de ochtend verlamd wakker? Probeer dan eens een aantal weken geen alcohol te drinken om te kijken of je een bepaalde verandering opmerkt.
Naast het vermijden van alcohol kun je ook testen met een eigen slaapschema, waarbij je zelf meer tijd inplant om te slapen, zodat jouw lichaam iedere nacht voldoende rust krijgt. Je zult hier wel enkele regels voor moeten opstellen, zodat je ook echt volledig vasthoudt aan het slaapplan en voldoende tijd investeert om te zorgen dat je niet langer last hebt van slaapverlamming zodra jij wakker wordt.
Houd nauwkeurig bij welke veranderingen jij in jouw nachtrust hebt aangebracht en welke resultaten jij hierbij ziet. Probeer ieder experiment minimaal twee weken vol te houden, zodat je een goed beeld hebt wat een verandering op korte termijn met jou doet. Merk je bijvoorbeeld dat je, zodra je wakker wordt, niet langer enkele minuten verlamd bent maar slechts enkele seconden? Kijk dan hoe jij de veranderingen nog verder kunt verbeteren, zodat je uiteindelijk helemaal geen last meer hebt van de verlamming. Je kunt de veranderingen bijvoorbeeld bijhouden in een notitieboek dat jij naast jouw bed legt of op jouw smartphone, zodat je iedere twee weken de resultaten kunt terugzien en zo langzaam naar de beste oplossing tegen slaapverlamming zult werken.
Bronnen
- Nhs.uk. (2018, 3 oktober). Sleep paralysis. Geraadpleegd op 6 september 2019, van https://www.nhs.uk/conditions/sleep-paralysis/
- Webmd.com. (2008, 25 juli). Sleep Paralysis. Geraadpleegd op 6 september 2019, van https://www.webmd.com/sleep-disorders/guide/sleep-paralysis
- Wikipedia.org. (2003, 29 mei). Sleep paralysis. Geraadpleegd op 6 september 2019, van https://en.wikipedia.org/wiki/Sleep_paralysis
