Slapen is belangrijk voor ons lichaam en ons brein. Als we iedere nacht voldoende slaap krijgen kan ons lichaam herstellen van het werk dat gedurende de dag is verzet. Het brein heeft nachtrust nodig om de dag te verwerken. De meeste mensen hebben geen enkele moeite om een goede nachtrust te krijgen, maar een deel van de bevolking kampt hierbij met slaapproblemen. Bij hen spreken we van een slaapstoornis. Dit zijn verschillende stoornissen die ertoe leiden dat men niet in slaap kan vallen, vaak wakker wordt of zelfs helemaal niet slaapt.
In de medische wereld wordt over verschillende slaapstoornissen gesproken. Nog steeds wordt er veel onderzoek uitgevoerd om meer over deze slaapstoornissen te leren. Uiteindelijk zal dit een steeds beter inzicht in de verschillende soorten stoornissen opleveren en mensen helpen om hier ook beter mee om te gaan. Om jou een beter beeld te geven wat slaapstoornissen inhouden, leggen wij in dit artikel de verschillende stoornissen uit en kijken wij ook hoe jij hier mee kunt leren omgaan.
Inhoudsopgave
Wat is een slaapstoornis?
We spreken van een slaapstoornis wanneer iemand geen goede nachtrust kan krijgen waardoor zij overdag met problemen rond lopen. Dit kan bijvoorbeeld al betekenen dat iemand overdag simpelweg niet voldoende functioneert omdat zij te moe zijn om al hun dagelijkse bezigheden op de juiste manier uit te voeren. En die moeheid kan overal vandaan komen, waaronder specifieke stoornissen die in de hersenen voorkomen. Maar ook lichamelijke klachten kunnen leiden tot een slaapstoornis, waarbij lichamelijke pijn ertoe kan leiden dat iemand simpelweg niet voldoende nachtrust krijgt.
Bij een goede nachtrust spreken we bij volwassenen van zeven tot negen uur aan slaap. Echter kunnen sommige volwassenen al met zes uur goed functioneren en hebben anderen juist tien uur per nacht nodig om uitgerust wakker te worden. Er is dus geen standaard model voor een volwassene. Maar veel mensen met een slaapstoornis komen al niet aan zes uur slaap en lopen daardoor overdag tegen problemen aan. Slaapstoornissen komen in allerlei varianten en door allerlei oorzaken voor.
Slapeloosheid (insomnie)
Slapeloosheid is binnen de bevolking de meest voorkomende slaapstoornis. Hierbij wordt de patiënt meerdere keren per nacht wakker, kan deze juist heel lastig in slaap komen of wordt deze veel eerder wakker dan nodig is. Dit leidt ertoe dat zij simpelweg niet voldoende nachtrust krijgen en gedurende de dag niet op hun piek functioneren. Deze slaapstoornis is niet permanent en kan bij mensen gedurende periodes voorkomen. Zo kan een stressvolle periode op het werk of in het privéleven leiden tot een slecht slaappatroon waarbij men door de stress minder gemakkelijk in slaap kan komen. Deze stress zorgt ‘s nachts ook voor nachtmerries waardoor de patiënt ook vaker wakker wordt.
Slapeloosheid door de omgeving
Maar slapeloosheid kan ook door de omgeving komen. Als iemand in een warme of juist zeer koude omgeving probeert in slaap te vallen, kan men tegen problemen aan lopen. Denk hierbij aan te warme slaapkamer die het door de hitte moeilijk maakt om in slaap te vallen en waardoor men ook vaker gedurende de nacht wakker wordt. Zoals je kunt begrijpen, leidt dit tot een verstoring in het slaapritme. Daarom krijgen bepaalde mensen gedurende de winter of zomer last van hun slapeloosheid, omdat zij tijdens deze periodes veel meer moeite moeten doen om een goede nachtrust te pakken.
Gemakkelijk op te lossen
Slapeloosheid is een van de slaapstoornissen die vooral door de omgeving gecreëerd wordt. Een slaapkamer met een te hoge of te lage temperatuur, te veel stress in het privéleven of zelfs te luide buren kunnen al slapeloosheid als gevolg hebben. Zoals je kunt begrijpen is dit dan ook een van de slaapstoornissen die ook het eenvoudigst opgelost kan worden. Door de externe factoren die nu een goede nachtrust in de weg zitten uit de omgeving te verwijderen, kan men steeds verder naar een goede nachtrust werken en iedere nacht voldoende uren slapen.
Verschillen in korte en lange duur
We spreken bij slapeloosheid van korte en lange slapeloosheid. Slapeloosheid kan namelijk ook slechts een korte tijd duren (denk aan iemand die drie dagen naar een festival gaat en daardoor minder en ook moeilijker slaapt). We spreken van een langdurige slaapstoornis wanneer iemand minimaal drie dagen per week slaapt, waarbij deze periode zich langer dan drie weken aanhoudt. Bij langdurige slapeloosheid is het slim om contact op te nemen met de huisarts, zodat uitgezocht kan worden wat er op dit moment toe leidt dat men niet voldoende nachtrust krijgt en hoe er naar een goede oplossing gewerkt kan worden.
Hypersomnie
Zelfs wanneer men ‘s nachts voldoende nachtrust krijgt, kan het voorkomen dat er gedurende de dag toch een sterk gevoel van moeheid voorkomt. Dit lijkt niet altijd logisch, omdat men naar eigen mening toch voldoende slaapt. Hypersomnie is een slaapstoornis die ertoe leidt dat men bijvoorbeeld na het eten zomaar in slaap valt, maar kan zich strekken tot het in slaap vallen in een drukke omgeving zoals op een verjaardag. En hypersomnie kan ook tot ernstige situaties leiden, zoals iemand die zomaar achter het stuur in slaap valt. Over het algemeen houden deze kenmerken voor langere tijd aan, waardoor het altijd raadzaam is om bij de huisarts langs te gaan en een onderzoek te ondergaan.
Narcolepsie
Een van de slaapstoornissen die onder hypersomnie valt is narcolepsie. Deze slaapstoornis kan ertoe leiden dat iemand gedurende de dag zomaar in slaap valt. Dit kunnen slaapaanvallen zijn waarbij men achteraf niet meer herinnert wat er is gebeurd. Het is alsof iemand op automatische piloot functioneert. Daarom zijn gevaarlijke activiteiten vaak niet weggelegd zijn voor mensen met narcolepsie. Deze kunnen namelijk tot ernstig letsel leiden. Gemiddeld duurt een slaapaanval ongeveer een half uur. Mensen met narcolepsie geven ook aan dat zij soms in elkaar kunnen storten, dit heeft bijvoorbeeld te maken wanneer zij opgewonden raken door emotie. Zo kan een heftige ervaring, zoals een overleden familielid, leiden tot veel verdriet. Dit leidt weer tot spierverslappingen waardoor het lichaam niet meer overeind kan blijven staan.
Kleine-levin syndroom
Een andere slaapstoornis die onder hypersomnie valt is het Kleine-levin syndroom. Het is op dit moment nog niet duidelijk waar deze stoornis vandaan komt en hoe deze wordt veroorzaakt. Mensen met het Kleine-levin syndroom ervaren gedurende de dag aanvallen waarin zij niet meer goed functioneren. Deze aanvallen kunnen meerdere keren per dag voorkomen. Daarom slapen mensen met dit syndroom ook het grootste deel van de dag. Tijdens een slaapaanval krijgt iemand te maken met flinke emotionele schommelingen en extreme vermoeidheid. De enige manier om hiermee om te gaan is om ook echt te gaan slapen. De meeste mensen die met het Kleine-levin syndroom te maken krijgen zullen hier maar enkele jaren last van ondervinden, want dit syndroom gaat uiteindelijk weer over.
Ademhalingsstoornissen
Een ademhalingsstoornis kan flinke problemen opleveren voor een goede nachtrust. Tenslotte moet het lichaam absolute rust ervaren om goed te kunnen slapen. En daar hoort ook een goede ademhaling bij. Een ademhalingsstoornis leidt er onder andere toe dat de ademhaling ineens omlaag of omhoog kan gaan. Men wordt op dat moment wakker, want het lichaam krijgt te weinig zuurstof of de verhoogde ademhaling leidt ertoe dat iemand het erg benauwd krijgt.
Hypoventilatie
Een van de slaapstoornissen die onder deze categorie valt is hypoventilatie (dit is het tegenovergestelde van hyperventilatie). Bij hypoventilatie ademt iemand niet vaak genoeg of juist niet diep genoeg. Hierdoor komt er onvoldoende zuurstof in de longen en bevat het bloed ook niet voldoende zuurstof. De hoeveelheid koolstofdioxide in het bloed stijgt hierdoor naar een te hoog niveau waardoor het lichaam problemen krijgt.
Hyperventilatie
Deze slaapstoornis kan vervelende gevolgen hebben voor de patiënt. Bij hyperventilatie gaat de gemiddelde ademhaling te snel omhoog. Dit kan bijvoorbeeld door een stoffige omgeving komen. Het lichaam krijgt korte tijd niet voldoende zuurstof en compenseert dit door zeer snel te ademen. Hyperventilatie heeft onder andere tot gevolg dat het bovenlichaam zich sneller zal bewegen, waarbij de extra beweging al snel voor een temperatuurstijging in het lichaam kan zorgen. Hierdoor krijgt een patiënt het benauwd en zorgt het onaangename gevoel ervoor dat zij wakker worden.
Slaapapneu
Sommige slaapstoornissen kunnen extreme aanleidingen hebben. Dit geldt onder andere voor slaapapneu. Er zijn twee soorten slaapapneu: centrale slaapapneu en obstructieve slaapapneu. Bij centrale slaapapneu geven de hersenen niet langer het signaal aan het lichaam dat de ademhaling doorgezet moet worden. Deze valt hierdoor langere tijd stil en gaat gepaard met lange periodes waarin de ademhaling volledig stil ligt. Dit zorgt ervoor dat men wakker wordt om naar adem te snakken. Bij obstructieve slaapapneu spreken we van een geblokkeerde luchtpijp waardoor iemand niet langer normaal adem kan halen. Deze variant van slaapapneu leidt er over het algemeen ook toe dat men naar adem snakt en wakker wordt.
Bewegingsstoornissen
Een van de andere bekende slaapstoornissen wordt door het lichaam veroorzaakt. Bij bewegingsstoornissen spreken we van lichamelijke stoornissen die ertoe leiden dat men gedurende de nacht wakker wordt. Het wakker worden alleen is al vervelend, maar deze bewegingsstoornissen kunnen ook nog eens leiden tot lichamelijk letsel. Daarbij maakt deze slaapstoornis het ook voor de partner ontzettend lastig om in bed te blijven slapen. Veel volwassenen met een bewegingsstoornis lopen vooral tegen dit laatste aan.
Ritmische bewegingsstoornis
Bij een ritmische bewegingsstoornis is sprake van een beweging die continu wordt uitgevoerd. Denk hierbij aan iemand die gedurende de nacht heen en weer blijft wiegen, maar ook bijvoorbeeld het hoofd naar voren en achter kan blijven bewegen. Dit laatste is vooral vervelend omdat men hierdoor over het algemeen wakker wordt wanneer het hoofd tegen de achterkant van het bed of de muur naast het bed botst. Deze bewegingsstoornis kan ook leiden tot knarsetanden, waarbij iemand gedurende de nacht met de kaken heen en weer gaat. Doordat dit op lange termijn tot schade aan het gebit kan leiden, moet men vaak in gesprek met de tandarts om te kijken hoe dit kan worden opgelost.
Rusteloze benen (restless leg syndroom)
Mensen met het Restless Leg syndroom (RLS) krijgen gedurende de dag en nacht last van een raar gevoel in hun benen. Dit gevoel kan lichtelijke kriebelen maar kan er ook toe leiden dat men flinke pijn voelt. Logischerwijs is dit gevoel vooral gedurende de nacht erg vervelend, want dit leidt ertoe dat men continu wakker wordt. Bovendien kan het kriebelen of de pijn vaak alleen opgelost worden wanneer men de benen beweegt. Daarom moeten sommige mensen met RLS gedurende de nacht meerdere keren wakker worden om te voorkomen dat zij last ondervinden van dit syndroom.
Parasomnie
Onder parasomnie wordt verstaan dat iemand bepaald gedrag vertoond dat zij uitsluitend gedurende de slaap vertonen. Een van de bekendste voorbeelden hiervan is slaapwandelen, waarbij iemand in zijn of haar slaap normale dagelijkse activiteiten kan uitvoeren maar de volgende dag geen idee heeft dat dit ook daadwerkelijk is gebeurd. Natuurlijk zorgt dit kenmerk van deze slaapstoornis ervoor dat iemand niet echt goed slaapt, want het lichaam en de hersenen krijgen hierbij niet voldoende rust.
Paniekaanvallen tijdens het slapen
Maar parasomnie kan ook andere symptomen hebben. Zo kunnen mensen met deze slaapstoornis last hebben van paniekaanvallen wanneer zij slapen. Deze paniekaanvallen vertalen zich vaak in nachtmerries waardoor iemand zeer gestresst ontwaakt. Vaak staan deze paniekaanvallen één op één met een stressvolle levensstijl waarbij men over het algemeen al minder slaapt. De combinatie van slecht slapen en parasomnie kan zich verder vertalen naar een slechte nachtrust die als een negatieve spiraal steeds verder afneemt.
Praten in je slaap
Praten terwijl je slaapt is hier ook onderdeel van. Sommige mensen kunnen gedurende hun nachtrust woorden, korte zinnen of zelfs hele gesprekken uitspreken. Maar op dat moment krijgt het brein niet voldoende rust. Bovendien kan men door het eigen geluid wakker worden of kan een partner die het vervelend vindt dat de ander veel geluid maakt de partner wakker maken. Dit is voor beide partijen nadelig, omdat de nachtrust hier aanzienlijk door wordt verstoord.
Circadiane ritmeslaapstoornissen
Dit is een kleine slaapstoornis die toch voor enkele dagen een flinke invloed op het slaappatroon kan hebben. Bij circadiane ritmeslaapstoornissen spreken we van kortdurige slaapstoornissen die een externe aanleiding hebben. Zo kunnen mensen flinke moeite hebben om in slaap te komen wanneer we de klok een uur terug of vooruit zetten. Dit heeft te maken met een nieuw slaapschema. Iemand die normaal om 10 uur naar bed gaat, gaat plotseling om 9 of 11 uur naar bed. Dit heeft een flinke invloed op de totale nachtrust en kan zich uiteindelijk over meerdere dagen ontwikkelen tot een zeer slechte nachtrust: men is de dag erna moe omdat men minder slaapt, de volgende avond liggen zij wakker met stress omdat zij dit keer wel op tijd willen slapen.
De bekende jetlag
Dan is er ook nog een kortdurige slaapstoornis voor mensen die op vakantie gaan of zijn geweest. Het veranderen van het normale slaappatroon kan een grote impact hebben op het eigen slaappatroon. Iemand die naar Amerika vliegt moet bijvoorbeeld al om 5 uur opstaan om op tijd het vliegtuig te pakken. Als zij eenmaal in Amerika aankomen hebben zij vervolgens te maken met 8 uur tijdsverschil. Door twee avonden achter elkaar een ander patroon aan te houden kan het enkele dagen duren voordat iemand zich hier helemaal op heeft ingesteld. Vanzelfsprekend kan de jetlag ook voorkomen wanneer je weer terugkomt in het Nederlandse slaapschema.
Wat moet je doen als je een slaapstoornis denkt te hebben?
De meeste kortdurige slaapstoornissen zijn niet schadelijk op lange termijn. Daar hoef je dan ook weinig mee te doen. Toch geven wij je hieronder voor zowel kortdurende als langdurige slaapstoornissen enkele tips om hier beter mee te leren omgaan.
Wat doe je bij kortdurige slaapstoornissen?
Bij een kortdurige slaapstoornis, zoals een jetlag of als gevolg van een stressvolle periode, moet jij je vooral bezighouden met het herstellen van het slaappatroon. Dit doe je het beste door weer op vaste tijden naar bed te gaan en op te staan. Daarbij kun je ervoor kiezen om enkele dagen melatonine te nemen, omdat dit de slaap kan bevorderen.
Daarbij helpt het bij kortdurige slaapstoornissen om te zorgen dat jij ook echt moe genoeg bent en het lichaam klaar is om slaap te vallen. Gebruik geen elektronica in het laatste uur voordat jij gaat slapen, eet 2 uur voor het slapen geen maaltijd meer, drink voldoende water, ga nog even naar het toilet, zorg voor een donkere kamer met een koude temperatuur en verwijder harde geluiden in de omgeving. Het helpt ook om voor het slapen nog te mediteren en mensen geven aan dat als zij gedurende de dag sporten dat zij ook gemakkelijker in slaap kunnen vallen.
Wat doe je bij een langdurige slaapstoornis?
Langdurige slaapstoornissen zijn over het algemeen wat lastiger op te lossen. We spreken van een langdurige slaapstoornis als je meer dan 3 dagen per week slecht slaapt en dit patroon zich minimaal 3 weken aanhoudt. Probeer eerst de tips uit te voeren die in de alinea hierboven bij kortdurige slaapstoornissen worden aangegeven. Mocht je na 2 weken nog steeds geen verandering opmerken dan is het aan te raden om langs de huisarts te gaan en door middel van een onderzoek te achterhalen wat ertoe leidt dat jij gedurende de nacht niet voldoende rust krijgt. De huisarts kan in enkele gevallen zelf al aangeven wat de reden hiervoor kan zijn, maar in sommige gevallen zullen zij jou doorverwijzen naar een centrum dat is gespecialiseerd in de behandeling van slaapproblemen.
