De gevaren van Risperidon

Risperidon, merknamen Risperdal, Risperdal, Risperdal Consta, Risperidon, is een zogenaamde atypisch antipsychoticum. Dit middel blokkeert in de hersenen de volgende receptoren: postsynaptische dopamine type 2-(D2-)receptoren in het mesocorticale en limbische hersengebied en serotonine type 2–(5HT2-) receptoren in de prefrontale cortex.

Medicatie als laatste redmiddel

Bij iedere psychische kwaal is het noodzakelijk dat allereerst getracht moet worden om manieren te vinden om het probleem beheersbaar te maken voordat medicijnen worden voorgeschreven. De volgende stap is om een middel in te zetten dat de patiënt meer vatbaar wordt voor therapie of opvoedingsmaatregelen.

Maar soms is dat allemaal niet voldoende en dient een patiënt, die de hele dag door problemen blijft houden met de gevolgen van zijn ADHD, langdurig een middel in te nemen. Het eerste keus medicijn voor ADHD is methylfenidaat. Maar niet iedereen reageert (voldoende) op methylfenidaat en de hulpverlener gaat op zoek naar een medicijn dat wel het gewenste effect heeft.

Risperidon

In sommige gevallen komt men uit bij risperidon, zeker als de patient wat agressief kan worden. Van alle Nederlandse jongens van 6 tot en met 14 jaar slikte in 2014 driekwart procent risperidon. Dat komt neer op 7.500 jongens plus nog eens 1.500 meisjes.

In  Nederland is het middel toegestaan voor gebruik bij de behandeling van schizofrenie, ernstige agressie bij dementie en manische episodes. Artsen zetten risperidon ook in bij andere aandoeningen als bipolaire stoornis, sommige depressies en het syndroom van Gilles de la Tourette.

De bijsluiter meldt dat het middel ingezet kan worden voor een kortdurende behandeling (tot 6 weken) van aanhoudende agressie bij kinderen met verminderd verstandelijk vermogen (van minstens 5 jaar) en jong volwassenen met een gedragsstoornis.

Antipsychotica zijn voor kinderen met gedragsproblemen een laatste redmiddel, voor als echt álles is geprobeerd. In een onafhankelijke onderzoek werd aangetoond dat risperidon bij 60 tot 70 procent van de kinderen met autisme effectief is bij ernstige gedragsproblemen zoals agressie en zelfverwonding [1].

Risperidon staat daardoor als ‘eerstekeuzemiddel’ vermeld in de Richtlijn diagnostiek en behandeling autismespectrumstoornissen bij kinderen en jeugdigen uit 2009 van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie [2]. Risperidon is in Nederland het meest gebruikte antipsychoticum, omdat er het meeste onderzoek naar is verricht, al zijn die uitkomsten tegenwoordig behoorlijk verdacht.

De nadelen van risperdon

Achteraf bleek dat risperidon veel patiënten dik maakt. Bijna alle kinderen die antipsychotica slikken worden zwaarder, in drie maanden enkele kilo’s erbij. Uit Nederlands onderzoek kwam naar voren dat kinderen na zes maanden gebruik gemiddeld zes kilo aankwamen. Hoe jonger iemand dik wordt, hoe groter de gezondheidsrisico’s op latere leeftijd kunnen zijn [3].

Bovendien verstoort risperidon de suikerhuishouding en het cholesterolniveau [4]. Deze kleine studie onder 22 patiënten, die jonger waren dan 18 jaar, toonde na gemiddeld 7.6 maanden aan: statisch relevante toenames in gemiddelde waarden van tailleomtrek, body mass index (BMI), totaal cholesterol en prolactine.

Sommige jongens ontwikkelen bovendien borsten (gynecomastie) door een toename van het hormoon prolactine [5].

Producent Johnson & Johnson financierde in 2006 een onderzoek van de vooraanstaande Amerikaanse kinderpsychiater Robert Findling, waarmee risperidon uiteindelijk in de VS geregistreerd kon worden voor autistische kinderen. Hieruit bleek dat de bijwerkingen meevielen [6]. Zo trof borstvorming 1 op de 40 jongens.

Onlangs onthulde The Huffington Post echter dat tijdens dit onderzoek van Findling is gerommeld met de proefpersonen. In werkelijkheid is de kans op borstvorming 1 op 20 jongens [7]: een hoog risico. Het nieuws zorgde voor een hoge schadevergoeding voor een jongen die door het gebruik van risperidon borsten ontwikkelde [8].

Findling heeft inmiddels aangekondigd dat hij zijn eigen onderzoek nog maar eens kritisch gaat bekijken, al is dat natuurlijk veel te laat. Het onderzoek is symptomatisch voor de manier waarop farmaceutische bedrijven omgaan met de data uit klinische studies.

Tot slot

Risperidon is een kalmerend middel. Als je niet te handhaven bent op school, dan is het idee om de jongere te kalmeren en zo toegankelijk te maken voor een niet-medicamenteuze behandeling. De vraag is: Volgt die behandeling dan ook? Er bestaat in de psychiatrie geen systeem om het gebruik te controleren.

Bronnen

1. Eugene Arnold, L. (2012). RUPP autism network randomized clinical trial of parent training and medication: one-year follow-up. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 51(11), 1173–1184. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2012.08.028
2. Schothorst, P. F., van Engeland, H., van der Gaag, R. J., Minderaa, R. B., Stockmann, A. P. A. M., Westermann, G. M. A., & Floor-Siebelink, H. A. (2009). Richtlijn diagnostiek en behandeling autismespectrumstoornissen bij kinderen en jeugdigen. Geraadpleegd op 16 oktober 2019, van https://www.nvvp.net/stream/richtlijn-diagnostiek-en-behandeling-autismespectrumstoornissenbij-kinderen-en-jeugdigen-2009.pdf
3. Aman, M.G., De Smedt, G., Derivan, A., Lyons, B., & Findling, R. L. (2002). Double-blind, placebo-controlled study of risperidone for the treatment of disruptive behaviors in children with subaverage intelligence. American Journal of Psychiatry. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.159.8.1337
4. Hoekstra, P. J., Troost, P. W., Lahuis, B. E., Mulder, H., Mulder, E. J., Franke, B., … Minderaa, R. B. (2010). Risperidone-Induced Weight Gain in Referred Children with Autism Spectrum Disorders Is Associated with a Common Polymorphism in the 5-Hydroxytryptamine 2C Receptor Gene. Journal of Child and Adolescent Psychopharmacology, 20(6), 473–477. https://doi.org/10.1089/cap.2009.0071
5. Matera, E., Margari, L., Palmieri, V. O., Zagaria, G., Palumbi, R., & Margari, F. (2017). Risperidone and Cardiometabolic Risk in Children and Adolescents. Journal of Clinical Psychopharmacology, 37(3), 302–309. https://doi.org/10.1097/JCP.0000000000000688
6. Etminan, M., Carleton, B., & Brophy, J. M. (2015). Risperidone and Risk of Gynecomastia in Young Men. Journal of Child and Adolescent Psychopharmacology, 25(9). https://doi.org/10.1089/cap.2015.0024
7. Brill, S. (2019). America’s Most Admired Lawbreaker. Geraadpleegd op 16 oktober 2019, van https://highline.huffingtonpost.com/miracleindustry/americas-most-admired-lawbreaker/
8. Frehse, R. (2019, 9 oktober). Johnson & Johnson has to pay $8 billion after male breast growth linked to antipsychotic drug, jury says. Geraadpleegd op 16 oktober 2019, van https://edition.cnn.com/2019/10/09/uk/johnson-and-johnson-male-breast-growth-damages/index.html