Foetaal Alcohol Syndroom (FAS)

Blootstelling aan alcohol gedurende de zwangerschap kan een hele reeks vervelende stoornissen bij het nog ongeboren kind veroorzaken. Deze staan bekend als foetale alcohol spectrum stoornissen (bekend onder de Engelse afkorting FASDs). Eén van de meest ernstigste effecten van het drinken van alcohol gedurende de zwangerschap is het foetaal alcohol syndroom (ofwel FAS).

Wat is Foetaal Alcohol Syndroom (of FAS)?

FAS is één van de allerbelangrijkste bekende te voorkomen oorzaken van een verstandelijke handicap en geboortedefecten bij kinderen. Als een vrouw gedurende haar zwangerschap alcohol drinkt, bestaat de kans dat haar kind geboren wordt met FAS. FAS is een levenslang ziektebeeld, dat lichamelijke en geestelijke gebreken veroorzaakt.

FAS wordt gekarakteriseerd door abnormale gezichtsafwijkingen, vertraagde groei en neurologische afwijkingen. Kinderen en volwassenen (want ieder kind met FAS wordt uiteindelijk een volwassene met FAS) kunnen problemen hebben met leren en studeren, met hun geheugen, met hun spanningsboog, met hun communicatie, met hun zicht of hun gehoor, of een combinatie van al deze problemen.

Deze problemen zorgen ook voor problemen op school (communicatieproblemen en aandachtstekorten) en problemen om met anderen om te gaan (sociale problemen). FAS is permanent en gaat nooit over. Het heeft zijn invloed op alle gebieden van het leven van een patiënt en het leven van diens familieleden.

Foetale alcohol spectrum stoornissen

Foetale alcohol spectrum stoornissen (FASDs) is een soort verzamelterm, die een hele reeks effecten beschrijft die we kunnen tegenkomen bij een kind wiens moeder alcohol heeft gedronken tijdens haar zwangerschap. Onder deze effecten vallen lichamelijke gebreken, geestelijke gebreken, gedragsproblemen, en/of leerstoornissen met mogelijke levenslange implicaties. De term FADs zelf is niet bedoeld als een klinische diagnose.

FASDs is, zoals gezegd, een verzamelterm. Binnen FASDs valt de diagnose FAS plus wat andere ziektebeelden waarbij patiënten sommige, maar niet alle klinische signalen van FAS hebben. De medische (en dus potentieel verwarrende) termen worden vaak gebruikt om zaken nog ingewikkelder te maken voor jonge moeders. Deze zijn:

1. foetale alcohol effecten (FAE);
2. alcohol-related neurodevelopmental disorder (ARND) ofwel alcohol-gerelateerde neurologische ontwikkelingsstoornis;
3. alcohol-related birth defects (ARBD) ofwel alcohol-gerelateerde geboortedefecten.

De term FAE is in gebruik om gedragsproblemen en cognitieve problemen te beschrijven in kinderen, die voor hun geboorte blootgesteld zijn geweest aan alcohol, maar die niet alle van de typische diagnostische kenmerken hebben van FAS.

Om het nog ingewikkelder te maken vond het Amerikaanse Institute of Medicine (IOM) het nodig om in plaats van FAE de termen ARND en ARBD te gaan gebruiken. Kinderen met ARND kunnen lichamelijke en geestelijke problemen hebben als gevolg van een mogelijke blootstelling aan alcohol. Deze problemen omvatten abnormale gedragingen of cognitieve problemen. Of een combinatie van beide. Kinderen met ARBD kunnen problemen hebben aan hun hart, nieren, beendergestel en/of gehoor.

Alle FASDs en FTS zijn voor de volle 100% te voorkomen: als een vrouw niet drinkt of rookt wanneer ze zwanger is, zwanger denkt te zijn of zwanger wil worden.

Hoe vaak komt Foetaal Alcohol Syndroom (of FAS) voor?

De aantallen gerapporteerde gevallen van het Feutaal Alcohol Syndroom (FAS) lopen nogal uiteen. Deze verschillende uitslagen hangen af van de bestudeerde populatie en van de methodes die bij het onderzoek werden gebruikt.

Recente studies van het Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) tonen aan dat het voorkomen FAS varieert van 0.2 tot 1.5 per 1,000 geboren kinderen in verschillende gebieden in de Verenigde Staten [1][2]. Onderzoek onder schoolgaande kinderen in Amerika geven echter hogere aantallen: 6 tot 9 per 1,000 leerlingen [3]. Van de andere FASDs wordt geschat dat ze drie maal zo vaak voorkomen als FAS.

Wat zijn de symptomen/kenmerken van Foetaal Alcohol Syndroom (of FAS)?

Problemen, die ontstaan zijn als gevolg van het gebruik van alcohol, kunnen variëren van zeer ernstig tot mild. Je kunt je een soort schaalverdeling (een continuüm) voorstellen waarbij de meest ernstige symptomen en signalen aan het ene uiterste van die glijdende schaal kunnen worden geplaatst en de mildere en bijna onzichtbare symptomen en signalen aan het andere uiterste. Daartussenin bevinden zich alle mogelijk variaties van symptomen en signalen, die kunnen worden aangetroffen.

FAS zelf bevindt zich aan de kant van de glijdende schaal waar de meest ernstige symptomen en signalen worden opgetekend. Foetale dood (een spontane abortus of een doodgeboren kind) is natuurlijk de meest verdrietige uiting van het probleem. FAS is een stoornis, die gekenmerkt wordt door abnormale gezichtskenmerken, groeiproblemen en problemen met het centrale zenuwstelsel.

Indien een zwangere vrouw alcohol heeft gedronken en haar kind heeft sommige, maar niet alle symptomen van FAS, dan is het mogelijk dat het kind een andere FASD kan hebben, zoals alcohol-related neurodevelopmental disorder (ARND). Kinderen met ARND hebben dus geen echte FAS, maar kunnen later toch problemen ondervinden met leren en gedragsproblemen vertonen.

Die problemen zijn dan wel degelijk het gevolg van het gebruik van alcohol gedurende de zwangerschap. Voorbeelden van deze problemen kunnen zijn: rekenstoornissen, problemen met geheugen of concentratie, te lage prestaties op school en/of slechte impulscontrole en/of slecht begrip en inzicht (situaties).

Kenmerken Foetale Alcohol Spectrum Stoornissen

Kinderen met FASDs kunnen de navolgende karakteristieken hebben of het navolgende gedrag vertonen:

• Kleine lichaamslengte bij geboorte of kleine lichaamslengte in verhouding tot leeftijdsgenoten
• Gezichtsafwijkingen, zoals smalle oogopeningen, het midden van het gezicht lijkt ietwat afgeplat met een platte neusbrug en ogen die iets te ver uit elkaar lijken te staan. Bovendien zie je bij kinderen met FAS vaak overhangende oogleden met een vouwtje in de binnenhoek. De neus is plat en staat omhoog. De bovenlip is small zonder de kenmerkende ‘Cupido-boog’. De oren staan vaak laag ingeplant en de kin is klein. Ook komen afwijkingen aan het gebit vaak voor. Ledematen kunnen afwijkingen vertonen, zoals afwijkingen aan vingers of afwezigheid van nagels;
• Slechte lichamelijke coordinatie;
• Hyperactief gedrag;
• Leerstoornissen;
• Ontwikkelingsstoornissen (bijvoorbeeld vertragingen in spraak en taal);
• Geestelijke achterstanden of laag IQ;
• Problemen met dagelijkse vaardigheden (zoals tandenpoetsen, vetersknopen);
• Slechte vaardigheid om te redeneren en onvoldoende inzicht in de problemen van alledag;
• Gedurende hun kindertijd vertonen ze slaapverstoringen en problemen met hun zuigreflex.

Gevolgen Foetale Alcohol Spectrum Stoornissen

Als gevolg van hun FASDs lopen kinderen later nogal wat gevaar voor psychische problemen (faalangsten en depressies), crimineel gedrag (als gevolg van hun hyperactief gedrag wordt te vaak voor een oplossing op de korte termijn gekozen), het niet afmaken van hun opleiding en werkeloosheid. Deze laatste zaken worden zogenaamde secundaire problemen genoemd.

Een individu wordt er niet mee geboren, maar kan de problemen oplopen of vertonen als gevolg van FAS of een daaraan gerelateerde stoornis. Uiteraard zijn dit zeer ernstige problemen, maar toch zijn er wat positieve zaken uit te putten. Een kind dat bijvoorbeeld al heel vroeg in diens leven is gediagnosticeerd, kan in extra aandacht van leerkrachten krijgen of al snel in het speciaal onderwijs instromen. Kinderen, die in het speciaal onderwijs wel die extra aandacht krijgen, die ze zo nodig hebben, kunnen zich tot hun volledige potentieel ontwikkelen, waardoor de kans op latere problemen behoorlijk wordt verkleind.

Daarbij is het ontzettend belangrijk dat deze kinderen in een liefdevolle, begripvolle en stabiele omgeving kunnen opgroeien. Vermijd verstoringen en zorg voor een voortdurende rust en regelmaat.

Wanneer je gelooft dat je kind wel eens een FASD kan hebben neem dan direct contact op met je huisarts. Schaam je er niet voor. Het is echt geen taboe meer en je kunt er gewoon met je huisarts over praten. Het is immers enorm belangrijk om zo snel mogelijk een juiste diagnose voor je kind kunt te krijgen. Pas dan kan er de zo noodzakelijke aandacht aan de oplossing besteed worden.

Kan Foetaal Alcohol Syndroom (of FAS) worden voorkomen?

FASDs zijn volledig te voorkomen: wanneer een vrouw niet drinkt wanneer ze zwanger wil gaan worden, gedurende haar zwangerschap en wanneer ze borstvoeding geeft. Als een vrouw wel drinkt tijdens haar zwangerschap is het nooit te laat om te stoppen. Hoe vroeger een vrouw stopt met drinken, hoe beter het zal zijn voor zichzelf en haar nog ongeboren kind.

Moeders staan echt niet alleen om FASDs te voorkomen. De rol van de vader is ook onmisbaar om moeders te steunen in haar pogingen om de alcohol tijdelijk te laten staan. Hij kan zelfs ook beslissen om tijdelijk te stoppen, maar hij kan bijvoorbeeld ook proberen niet samen met haar naar gezellige feestjes te gaan waar die glazen alcohol zo lekker aantrekkelijk ogen.

Al in 2005 publiceerde de Gezondheidsraad een advies met de titel: ‘Risico’s van alcoholgebruik bij conceptie, zwangerschap en borstvoeding’ (pdf)[4].

De conclusies zijn simpel: “Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt echter dat de enige veilige optie is: niet drinken. Ook voorafgaand aan de conceptie is niet drinken, ditmaal door beide partners, de enige keuze die schadelijke effecten uitsluit. Na de conceptie kan alcoholgebruik door de man de vrucht uiteraard niet meer schaden. Voor zwangere en zogende vrouwen ligt dat anders. Alcohol in het bloed bereikt via de placenta het ongeboren kind. Via borstvoeding kan de baby ook alcohol binnenkrijgen. In beide gevallen kunnen al bij matig gebruik negatieve effecten optreden. Vrouwen doen er dan ook goed aan af te zien van alcohol tot ze stoppen met borstvoeding.”

Bronnen

1. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2002). Fetal alcohol syndrome–Alaska, Arizona, Colorado, and New York, 1995-1997. Morbidity and Mortality Weekly Report. Geraadpleegd van https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12056499
2. Fox, D. J., Pettygrove, S., Cunniff, C., O’Leary, L. A., Gilboa, S. M., Bertrand, J., … Meaney, F. J. (2015). Fetal Alcohol Syndrome Among Children Aged 7–9 Years — Arizona, Colorado, and New York, 2010. Morbidity and Mortality Weekly Report, 64(3), 54–57. Geraadpleegd van https://www.cdc.gov/mmWr/preview/mmwrhtml/mm6403a2.htm
3. May, P. A., Baete, A., Russo, J., Elliott, A. J., Blankenship, J., Kalberg, W. O., … Hoyme, H. E. (2014). Prevalence and Characteristics of Fetal Alcohol Spectrum Disorders. PEDIATRICS, 134(5), 855–866. https://doi.org/10.1542/peds.2013-3319
4. Gezondheidsraad. (2005). Risico’s van alcoholgebruik bij conceptie, zwangerschap en borstvoeding. Geraadpleegd van https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2005/01/27/risico’s-van-alcoholgebruik-bij-conceptie-zwangerschap-en-borstvoeding