Het episodisch geheugen is het geheugen van persoonlijke gebeurtenissen, wat samen met ons semantische geheugen tot het declaratieve geheugen wordt gerekend. Ons episodisch geheugen is gebonden aan een tijd en plaats, daar waar de persoonlijke gebeurtenis heeft plaatsgevonden. Een goed voorbeeld van het episodisch geheugen is de mogelijkheid om een herinnering op te halen van het moment en de plaats waarop je een vriend voor het eerst hebt ontmoet. Of denk aan je 18e verjaardag, wat voor veel mensen een bijzonder moment is en blijft. Het episodisch geheugen wordt op deze manier sterk beïnvloed door onze eigen geschiedenis, waar anderen een rol in kunnen spelen. Vaak wordt het episodisch geheugen als een thematische map van onze dagelijkse ervaringen gezien.
Inhoudsopgave
Wat is het episodisch geheugen?
Over het algemeen is ons geheugen ontzettend sterk! Je weet je dagelijks te herinneren hoe je kantoor eruitziet om aan een nieuwe werkdag te kunnen beginnen, als je naar huis gaat is het doorgaans geen probleem om je eigen woning te herkennen, enzovoorts. Ook de meest belangrijke gebeurtenissen uit het nieuws weten we vaak nog goed te benoemen. Denk aan gebeurtenissen als de aanslagen op 11 september of de Arabische Lente in het Midden-Oosten. Het episodisch geheugen vormt de basis van het feit dat we onszelf dergelijke gebeurtenissen en gebouwen zo makkelijk kunnen herinneren. Dit komt doordat onze hersenen dagelijkse ervaringen opslaan in het episodisch geheugen.
Ontwikkeling van het episodisch geheugen
Vanaf het derde levensjaar wordt de ontwikkeling van het episodisch geheugen op gang gebracht. Dit is ook de reden dat mensen over het algemeen geen herinneringen meer hebben voor de eerste drie jaar van hun bestaan. Opvallend is dat hoewel het episodisch geheugen pas op een later moment wordt ontwikkeld, het emotionele geheugen wel direct vanaf de geboorte ontwikkelt. Positieve en negatieve emoties worden al door baby’s opgeslagen. Vaak gaat het met trauma’s fout op dit gebied. Baby’s hebben de negatieve emoties van een trauma namelijk wel opgeslagen, maar niet de bijbehorende gebeurtenis. Op een later moment is het voor een kind dus niet meer te achterhalen waar het trauma precies ontstaan is.
Het verschil in de ontwikkeling van het episodisch en het emotionele geheugen heeft te maken met de hersenstructuren waarin de beide geheugens opgeslagen worden: de hippocampus en de amygdala. Om bij het episodisch geheugen in de hersenen te kunnen komen, moet men langs de hippocampus, wat de opslagplaats is voor feitelijke informatie. Emotionele informatie wordt daarentegen opgeslagen in de amygdala, wat al vanaf de geboorte operationeel wordt. Op dat moment moet de hippocampus nog verder ontwikkeld worden, waardoor de informatie hier nog niet kan worden opgeslagen. In de eerste drie jaar van ons leven kunnen we dus al wel emoties opslaan, maar is het nog niet mogelijk om die emoties te koppelen aan gebeurtenissen uit onze jeugd.
Goed toegankelijk geheugenpad
Daar waar het semantische geheugenpad lastig te volgen is, behoort het episodisch geheugenpad tot de paden die de minste weerstand geven. Zelfs met weinig inspanning is het episodisch geheugenpad gemakkelijk te bereiken. Zeker in het onderwijs wordt hier veel gebruik van gemaakt, omdat het episodisch geheugen informatie aan een locatie koppelt. We noemen dit ook wel het contextueel geheugen, omdat een plaats een context krijgt door het episodisch geheugen. Met simpele trucjes wordt het voor onderwijzers mogelijk om kinderen te leren hoe ze de lesstof kunnen onthouden.
Een goed voorbeeld hiervan is een informatieplaat die vaak aan de muur van een klaslokaal wordt gehangen. Op het moment dat de informatieplaten bij een toets weggehaald worden, wordt het voor kinderen makkelijker om informatie uit hun geheugen te halen doordat zij voorafgaand aan de toets naar deze informatieplaten hebben gekeken. Tijdens het kijken naar de posters worden kleine herinneringen gecreëerd, zeker als de kinderen deze posters zelf gemaakt hebben. Ook op latere leeftijd kan met slimme trucjes worden ingespeeld op het episodisch geheugen. Denk bijvoorbeeld aan hand-outs waarin verschillende onderwerpen over verschillende kleuren worden verdeeld. De kleur zal een leerling of student aan het specifieke onderwerp doen herinneren, wat vervolgens ook aan de rest van de informatie in dat hoofdstuk gekoppeld kan worden.
Informatie opslaan in ons episodisch geheugen
Het opslaan van informatie in ons episodisch geheugen verloopt heel snel! Men vermoedt dat dit aan het begin van de menselijke evolutie op deze wijze geëvolueerd is, om mensen te leren voorkomen dat zij fouten met een mogelijk dodelijke afloop zouden maken. Neem bijvoorbeeld een kind wat bijna verdrinkt en dit opslaat in zijn of haar episodisch geheugen. Na deze gebeurtenis zal het kind een angst hebben voor water of een specifieke situatie in het water. Overigens waren mensen niet de eerste wezens met een episodisch geheugen, ook apen beschikken volgens onderzoekers over dit type geheugen.
Zeker kinderen ontwikkelen hun episodisch geheugen razendsnel na hun derde levensjaar, waarna de ontwikkeling steeds verder zal worden afgebouwd. Kinderen maken veel nieuwe situaties mee, waarin zij een angst voor nieuwe situaties, personen of bijvoorbeeld dieren kunnen creëren. Iets wat bij volwassenen vaak al veel eerder is gebeurd.
Tot slot
Het episodisch geheugen maakt een belangrijk deel uit van onze identiteit, omdat mensen gevormd worden door de gebeurtenissen die zij meemaken. Bij het verlies van een deel van het episodisch geheugen kan dit vergaande gevolgen hebben. Omdat mensen bij bepaalde emoties gebeurtenissen missen, of andersom bij gebeurtenissen een emotie missen.
