Iedereen voelt zich wel eens somber. Je kunt je somber voelen omdat je relatie net beëindigd is, omdat je je baan verloren bent of gewoon omdat je een rotdag hebt gehad. Ben je depressief, dan ben je meer dan alleen somber. Je wordt echt ondergedompeld in je somberheid en weet niet meer hoe je uit deze situatie kunt komen.
Op deze pagina lees je meer over het onderwerp depressie. Je leest wat een depressie precies is, maar ook wat de oorzaken zijn van deze aandoening, welke soorten depressies er zijn en wat de symptomen zijn van de aandoening. Verder krijg je enkele tips die je helpen om te gaan met je eigen depressie, maar ook met een depressieve persoon in je directe omgeving. Ben je zelf depressief of ken je iemand die depressief is en wil je hier op de juiste manier mee omgaan? Dan is de informatie op deze pagina zeker interessant voor jou.
Inhoudsopgave
Wat is een depressie?
Een depressie is een psychische aandoening die verder gaat dan gewone somberheid. Ben je depressief, dan word je ondergedompeld in je somberheid. Niet voor kort, maar op de lange termijn. Door je langdurige somberheid verlies je interesse in alle dingen en alle mensen om je heen. Ook is het lastig om nog van het leven te genieten.
Van alle psychische aandoeningen die er bestaan, komt de depressie het meest voor in Nederland. Iedereen kan depressief worden, ongeacht het geslacht, de leeftijd, de opleiding, de etnische afkomst en ga zo maar door. Wel zijn vrouwen vaker depressief dan mannen. Schokkend feit: het percentage dat ooit in het leven een depressie heeft gehad, ligt in Nederland op maar liefst 19 procent. Ongeveer 5 procent van de Nederlandse bevolking ervaart jaarlijks een depressie.
De mogelijke oorzaken van een depressie
Er zijn diverse risicofactoren aan te wijze voor het ontstaan van een depressie. In vrijwel alle gevallen speelt kwetsbaarheid een rol. Ben je kwetsbaar, dan ontwikkel je gemakkelijker een depressie. Jouw kwetsbaarheid kan te maken hebben met erfelijkheid, maar ook met andere zaken. Ook kunnen negatieve ingrijpende gebeurtenissen het risico op deze psychische aandoening vergroten.
De diverse risicofactoren voor het ontstaan van een depressie, worden hieronder kort beschreven. Je kunt een depressie krijgen door een enkele risicofactor, maar ook door de combinatie van meerdere risicofactoren.
Genetische factoren
Sommige mensen hebben meer kans depressief te worden, simpelweg omdat dit in de familie zit. Uit onderzoek naar tweelingen is zelfs gebleken dat er 65 procent kans is op een stemmingsstoornis als één van de helft van een eeneiige tweeling een stemmingsstoornis heeft. Bij twee-eiige tweelingen is deze kans 14 procent. Kinderen van ouders met een stemmingsstoornis hebben ongeveer drie keer zoveel kans om zelf een stemmingsstoornis te ontwikkelen. Zoals je ziet, spelen genetische factoren dus zeker een rol.
Sociale factoren en omgevingsfactoren
Bepaalde sociale factoren en/of omgevingsfactoren kunnen ook bijdragen aan het ontstaan van een stemmingsstoornis. Denk hierbij aan het verlies van een dierbare, maar ook aan andere traumatische gebeurtenissen. Zeker als er een belangrijke steun wegvalt of als je sociaal afgewezen wordt, is de kans op een stemmingsstoornis groot.
Chemische ontregeling
Als je depressief bent, komen bepaalde stoffen minder voor in je hersenen. Dit zijn stoffen als serotonine en noradrenaline. Door deze chemische ontregeling kun je ook een depressie krijgen. Het is niet bekend waar de chemische ontregeling vandaan komt, maar wel dat je door een tekort aan bepaalde stoffen depressief kunt worden. Door antidepressiva te gebruiken, kun je hier iets aan doen. Deze medicijnen vullen de tekorten van bepaalde stoffen namelijk aan. Hierdoor verdwijnen de depressieve gevoelens.
Ervaringen in het verleden
Heb je een traumatische ervaring van vroeger, dan kan je denken hier vandaag de dag nog steeds door beïnvloed worden. Sommige mensen hebben continu negatieve gedachten door vervelende ervaringen in het verleden. Zij voelen zich waardeloos, zij niet tevreden over hun leven en/of hebben continu het gevoel tekort te schieten. Als je continu negatieve gedachten hebt, kun je ook een depressie ontwikkelen. In dit geval wordt de stemmingsstoornis direct veroorzaakt door je negatieve gedachten en indirect door vervelende ervaringen in het verleden.
Hormonale ontregeling
Tot slot kun je ook een stemmingsstoornis ontwikkelen door een hormonale ontregeling. Dit staat in verbinding met een chemische ontregeling in de hersenen. Heb je meer cortisol in je bloed, dan heb je meer kans op het ontwikkelen van een depressie. Wie meer van het stresshormoon cortisol aanmaakt, reageert namelijk heftiger op stressvolle gebeurtenissen en situaties. Hierdoor kan een depressie op de loer liggen, simpelweg door een hormonale ontregeling die met het stresshormoon cortisol te maken heeft.
De verschillende soorten depressies
Wat veel mensen niet weten, is dat er verschillende soorten depressies zijn. De ene depressie is de andere niet: jij kan een hele andere soort stemmingsstoornis krijgen dan bijvoorbeeld je buurman. Om een duidelijk beeld te krijgen van deze psychische aandoening, worden alle soorten depressies in onderstaande alinea’s kort beschreven.
De depressieve stoornis
De depressieve stoornis wordt ook wel de unipolaire depressie of ‘gewone’ depressie genoemd. Je hebt een depressieve stoornis als je langere tijd somber of neerslachtig bent. Ben je slechts een korte periode neerslachtig, dan is er sprake van een depressieve episode. Blijft het bij één periode van depressieve symptomen? Dan wordt er gesproken over een eenmalige stoornis. Bij herhalende periodes van neerslachtigheid en somberheid, wordt er gesproken over een recidiverende depressieve stoornis.
De bipolaire stoornis
De bipolaire stoornis wordt ook wel de manische depressie genoemd. Heb je een bipolaire stoornis, dan wisselen de manische periodes (de goede periodes) en de depressieve periodes (de slechte periodes) elkaar af. De ene keer voel je je op en top energiek, zelfverzekerd en simpelweg geweldig, daarna voel je je juist erg depressief.
De dystyme stoornis
De dystyme stoornis is milder dan de depressieve stoornis. Dit komt omdat de symptomen van deze stoornis minder heftig zijn dan de symptomen van de depressieve stoornis. Toch wordt de dystyme stoornis door velen als heftiger ervaren. Dit komt omdat je langer last hebt van een dystyme stoornis dan van een depressieve stoornis. De symptomen zijn dan wel minder erg, maar je voelt je wel langer neerslachtig en somber dan over het algemeen bij de depressieve stoorsnis het geval is.
De psychotische depressie
Ben je niet alleen depressief, maar heb je ook waangedachten en/of hallucinaties? Dan wordt er gesproken over de psychotische depressie. De wanen die je ervaart, komen over het algemeen overeen met de inhoud van de depressie. Dit wil zeggen dat de zaken waar je je neerslachtig en somber over voelt, ook in je wanen terugkomen.
De seizoensgebonden depressie
Sommige mensen voelen zich eigenlijk het hele jaar prima, maar worden in een bepaald seizoen depressief. Vaak is dit de winter. In de winter zijn de dagen korter: het wordt later licht en het wordt eerder donker. Hierdoor raakt de biologische klok ontregeld. Hier heeft iedereen wel een beetje last van, maar mensen met een zogeheten winterdepressie of winterdip nog meer. Zij voelen zich neerslachtig, somber, moe en prikkelbaar in de winter. Is de winter voorbij, dan gaat de depressie vanzelf ook weer voorbij.
De postnatale depressie
Tot slot is er nog de postnatale depressie. Deze stemmingsstoornis komt voor bij vrouwen die net een kind hebben gekregen. De stoornis lijkt op de depressieve stoornis, maar dan treedt de postnatale depressie altijd binnen vier maanden na de bevalling op. Heb je deze stemmingsstoornis, dan voel je je neerslachtig en somber. Ook vind je het moeilijk om te genieten van de baby.
De symptomen van een depressie
Bij het diagnosticeren van een depressie wordt er gekeken in hoeverre de symptomen van deze stemmingsstoornis bij de patiënt aanwezig zijn. Volgens de DSM-IV, een classificatiesysteem dat in de psychiatrie wordt gebruikt, heb je officieel een depressieve stoornis als je minimaal vijf van de depressie symptomen hebt gedurende minimaal 2 weken tijd.
Het gaat om de volgende symptomen:
- Je hebt een depressieve stemming gedurende vrijwel de hele dag, vrijwel iedere dag.
- Je ervaart duidelijk minder plezier aan alle activiteiten die je onderneemt gedurende vrijwel de hele dag, vrijwel iedere dag.
- Je bent onopzettelijk aangekomen of juist afgevallen. Dit komt omdat je meer of juist minder eetlust hebt.
- Je ervaart bepaalde slaapproblemen. Zo kun je moeite hebben in slaap te komen, maar kan het juist ook lastig zijn op te staan. Sommige mensen met een depressie komen simpelweg niet meer uit bed.
- Je voelt je gejaagd of geremd, vrijwel iedere dag.
- Je voelt je moe, vrijwel iedere dag.
- Je voelt je waardeloos, vrijwel iedere dag.
- Je vindt het moeilijker om te denken, je te concentreren of besluiten te nemen.
- Je voelt je zo wanhopig dat je zelfmoordgedachten krijgt. Dit kan betekenen dat je fantaseert over zelfmoord, maar ook dat je een specifiek plan maakt om een einde te maken aan je leven.
Zoals al eerder vermeld heb je officieel een depressie als je vijf of meer van bovenstaande symptomen hebt ervaren in de afgelopen twee weken.
Een depressie herkennen bij kinderen
Ook kinderen kunnen depressief worden. Van alle kinderen tussen de 6 en 12 jaar oud, heeft 1 tot 2 procent een depressie. Wat velen echter niet weten, is dat de kenmerken van depressieve kinderen anders zijn dan de kenmerken van depressieve volwassenen. Wil je een depressie herkennen bij jouw eigen kind? Dan is het goed om te weten waar je op moet letten. Wij zetten dit graag voor je op een rijtje.
De mogelijke symptomen van een depressie bij kinderen, zijn de volgende:
- Slaapproblemen, eventueel in combinatie met nachtmerries.
- Een verminderde eetlust.
- Onverklaarbare lichamelijke pijn, vaak buikpijn.
- Slechtere schoolprestaties.
- Overdreven druk gedrag of juist terugtrekgedrag.
- Schuldgevoelens.
- Minderwaardigheidsgevoelens.
Jongens met een depressie worden vaak erg druk. Meisjes met een depressie trekken zich juist terug. Zowel jongens als meisjes zijn onzeker over jouw liefde voor hen. Ze vragen zich continu af of je wel van ze houdt, ook als je dit erg vaak tegen ze zegt.
Omgaan met je depressie: 10 tips
Heb je een depressie? Dan zijn er enkele dingen die je kunt doen om beter met je depressieve gevoelens om te gaan. Hieronder lees je tien tips die je kunt raadplegen als je zelf een depressieve stoornis hebt.
Tip 1: blijf contact houden met familie en/of vrienden
Veel mensen met een depressieve stoornis trekken zich terug. Ze hebben simpelweg geen interesse meer in de mensen om hen heen. Het is gemakkelijk je terug te trekken, maar dit is zeker niet de juiste oplossing om van jouw depressieve stoornis af te komen. Wil je uit je depressie komen, dan moet je contact blijven houden met je familie en/of vrienden. Het is goed met hen over je problemen te praten. Door over je problemen te praten, kun je namelijk de juiste steun krijgen van de mensen in jouw omgeving. Dit is erg belangrijk voor het bestrijden van jouw depressieve stoornis.
Tip 2: blijf in beweging
Voor veel mensen met een depressieve stoornis is het lastig om uit bed te komen, laat staan om voldoende te bewegen. Toch is dit erg belangrijk. Als je drie keer per week een half uur gaat wandelen, fietsen of hardlopen, kan dit al erg goed helpen om je minder neerslachtig te voelen. Als je sport, maak je namelijk endorfine aan. Dit stofje zorgt ervoor dat je je gelukkiger voelt. En dit is natuurlijk precies wat je nodig hebt als je een depressieve stoornis hebt.
Tip 3: zorg voor een goede structuur
Als je een depressie hebt, is het goed om een bepaalde structuur aan te houden in je leven. Ga iedere dag rond dezelfde tijd naar bed en sta iedere dag rond dezelfde tijd op. Eet iedere keer op dezelfde tijdstippen en plan voor jezelf diverse wekelijkse taken, afspraken en kleine activiteiten om jezelf lekker bezig te houden. Heb je een goede structuur in je dagelijks leven, dan is het gemakkelijker actief te blijven. Blijf je actief, dan kun je jouw depressieve stoornis bestrijden.
Tip 4: zoek actief naar een oplossing
Probeer voor jezelf eens te achterhalen waar jouw depressieve stoornis vandaan komt. Ben je depressief door langdurige problemen op je werk? Ben je niet gelukkig in je relatie? Zit je met een probleem of traumatische gebeurtenis uit het verleden? Als je weet waar jouw gevoelens door veroorzaakt worden, is het gemakkelijker deze gevoelens aan te pakken. Wil je van jouw depressie af komen, dan is het actief zoeken naar een oplossing een must.
Tip 5: wees geduldig
Het kan even duren voor je van jouw depressieve gevoelens af bent. Dit is vervelend, maar het is belangrijk om geduldig te blijven. Gun jezelf die tijd om te herstellen. Wel is het belangrijk om actief aan je herstel te werken, ook als je jezelf de tijd gunt om van de depressie te herstellen.
Tip 6: zoek afleiding
Het is goed om afleiding te zoeken als je je neerslachtig en somber voelt. Zijn er bepaalde activiteiten waar je blij van wordt, of waar je in ieder geval iets minder neerslachtig en somber van wordt? Houd jezelf dan bezig met deze activiteiten. Vind je het bijvoorbeeld heerlijk om te lezen, dan koop je een mooi boek voor jezelf. Houd je van hardlopen, dan trek je je hardloopschoenen aan om jezelf even wat afleiding te gunnen.
Tip 7: verplicht jezelf niets
Veel mensen met een depressie willen zo snel van hun depressieve gevoelens af, dat ze zichzelf allerlei dingen verplichten. Dit helpt niet in het herstellen van een depressieve stoornis. Je mag jezelf best verplichten uit bed te komen en afleiding te zoeken (zie tip 6), maar het is niet goed om jezelf tot allerlei grote activiteiten en beslissingen te dwingen. Je hoeft bijvoorbeeld niet op vakantie als je dit niet wil. Sterker nog, jouw depressie gaat gewoon mee op vakantie. Dit betekent dat een paar dagen in het buitenland niet eens helpen in het herstel van je depressie.
Tip 8: stel belangrijke beslissingen uit
Als je depressief bent, is het niet verstandig belangrijke beslissingen te nemen. De beslissingen die je maakt, worden namelijk beïnvloed door je depressieve gevoelens. Kleine beslissingen kun je best nemen, maar grote beslissingen als de keuze om te verhuizen, de keuze om van je partner te scheiden of de keuze om je baan op te zeggen, kun je beter even uitstellen. Deze beslissingen neem je het beste als je van je depressieve stoornis hersteld bent.
Tip 9: vermijd het gebruik van alcohol en drugs
Veel depressieve mensen proberen hun klachten te verminderen door alcohol en/of drugs te gebruiken. Je mag best af en toe een glas wijn, maar zelfmedicatie met alcohol en/of drugs is niet aan te raden. In deze middelen vind je geen troost en afleiding, hoe lang je ook zoekt. Het overmatig gebruik van alcohol en het (overmatig) gebruik van drugs kan jouw stoornis zelfs verergeren.
Tip 10: verdiep je in je problematiek
Heb je een enkelblessure, dan wil je ook weten wat dit precies inhoudt en wat je hiertegen kunt doen. Heb je een depressie, dan is het ook verstandig je in je problematiek te verdiepen. Dit kun je doen door in gesprek te gaan met je huisarts en hem of haar allerlei vragen te stellen, maar ook door zelf informatie te zoeken over de depressieve stoornis. Er zijn vele boeken over geschreven, maar online is er ook veel te vinden over de depressie.
Verder worden er diverse cursussen aangeboden over dit onderwerp, zowel voor mensen die zelf een depressie hebben als voor mensen die om moeten gaan met iemand die depressief is. Zoek de juiste cursus en gebruik deze cursus om meer inzicht te krijgen in je problematiek. Heb je meer inzicht in wat er met je aan de hand is, dan is het gemakkelijker om verandering te brengen in deze situatie.
Omgaan met een depressieve partner: 5 tips
Heb je zelf geen depressie, maar kampt je partner met een depressieve stoornis? Dan kan je hier veel last van hebben. Je wil niet alleen op de juiste manier omgaan met je depressieve partner, maar je wil jezelf ook beschermen. Onderstaande tips helpen je hierbij.
Overigens kun je onderstaande tips niet alleen gebruiken om op de juiste manier om te gaan met een depressieve partner, maar kun je de tips ook raadplegen als je een depressief kind, een depressieve ouder of een depressieve beste vriend(in) hebt. De tips in onderstaande alinea’s zijn breed toepasbaar, in feite op iedereen in jouw directe omgeving die met een depressie kampt.
Tip 1: probeer niet te oordelen
Als je je zelf prima voelt, kan het lastig zijn om je voor te stellen wat een depressief persoon dan precies ervaart. Omdat het lastig kan zijn je in de ander te verplaatsten, is een oordeel snel gemaakt. Toch is belangrijk niet te oordelen. Geef je je oordeel, dan kan dit namelijk verkeerd opgepakt worden. Met jouw oordelen kun je de depressie van je naaste verergeren.
Ook is het beter zo min mogelijk adviezen te geven aan je depressieve naaste. Adviezen worden namelijk al snel opgepakt als verwijten. Geef je wel een advies, dan moet je er niet vanuit gaan dat dit advies wordt opgevolgd. Een depressief persoon wil wel sporten, maar kan dit simpelweg niet. Geef je continu het advies om te gaan sporten en gebeurt er vervolgens niets, dan voelen beide partijen zich ontevreden. Een depressie kan erger worden en jij kan verbitterd raken, simpelweg omdat je het idee hebt dat er niet naar je wordt geluisterd. Geef geen adviezen, maar vraag liever hoe je jouw depressieve naaste kunt helpen.
Tip 2: luister
Het is lastig voor je depressieve naaste om zijn of haar gevoelens te delen, maar dit is wel erg goed voor zijn of haar herstel. Als naaste van een depressief persoon is het dan ook erg belangrijk om goed te luisteren. Wederom: oordeel niet. Je bent er om de verhalen van jouw depressieve naaste aan te horen, niet om over deze verhalen te oordelen. Door gewoon te luisteren kun je jouw depressieve naaste echt al goed helpen.
Tip 3: geef aandacht, maar verwacht niets terug
Het is belangrijk een depressief persoon aandacht te blijven geven. Geef je bijvoorbeeld een etentje, dan blijf je hem of haar uitnodigen. Ook als je weet dat hij of zij toch niet zal komen. Ook wekelijks een berichtje sturen met de vraag hoe het gaat, werkt erg goed. Ook als hier niet altijd op gereageerd wordt. Blijf je aandacht geven, dan werkt dit helend. Het duurt misschien even, maar uiteindelijk word je beloond voor het geven van al die aandacht. Met jouw aandacht kan de depressie uiteindelijk verdwijnen.
Wel is het belangrijk om te weten dat je eigenlijk niets terug kunt verwachten van iemand die een depressie heeft. Een depressief persoon is namelijk nergens in geïnteresseerd, helaas ook niet in jou. Je blijft hem of haar vragen voor allerlei sociale activiteiten en je blijft berichten sturen, maar het zal even duren voor je beloond wordt voor al deze aandacht. Geef het niet op en verwacht vooral niets, want dat is nu eenmaal hoe het bij een depressie gaat.
Tip 5: geef je grenzen duidelijk aan
Het kan erg vermoeiend zijn om met een depressief persoon om te gaan. Je moet namelijk veel geven, maar je krijgt hier echt niets voor terug. Hoewel je niet wil oordelen, geen adviezen wil geven en aandacht moet blijven geven, mag je best je grenzen aangeven aan jouw depressieve naaste. Sterker nog, dit is erg verstandig. Je wil namelijk geen hulpverlener worden en dit mag je best zeggen. Je oordeelt niet, verwijt niets en wordt vooral niet boos, maar je geeft eerlijk aan waar je staat en waarom. Ook geef je aan wat je wel wil doen en wat voor jou te ver gaat. Dit schept duidelijkheid, maar zorgt ook voor eerlijkheid in de relatie. En deze zaken zijn erg belangrijk in een relatie met een depressief persoon.
Heb je het idee dat jouw depressieve naaste baat heeft bij de professionele hulp van een hulpverlener? Dan kun je dit op een rustige manier aangeven. Je kunt bijvoorbeeld aangeven dat je zelf niet in staat bent professionele hulp te bieden, maar dat je denkt dat deze hulp wel echt noodzakelijk is. In dit geval geef je je grenzen aan, maar draag je ook een oplossing aan die voor beide partijen goed kan werken.
Zelfmoordneigingen door een depressie: wat te doen?
Een naaste kan zo depressief worden, dat hij of zij eraan denkt zelfmoord te plegen. Soms wordt dit niet besproken, maar vaak zijn er wel signalen die zelfmoordneigingen aangeven. Denk hierbij aan bepaalde opmerkingen, maar ook aan non-verbale signalen. Heb jij een van de signalen van zelfmoordneigingen herkend bij jouw depressieve naaste? Dan is het belangrijk om juist te handelen.
Ten eerste is het erg belangrijk om over de situatie te praten. Veel mensen vinden dit lastig en dit is logisch, maar praten kan echt helpen. Je hoeft niet bang te zijn dat je iemand ideeën geeft door hem of haar naar zijn of haar zelfmoordneigingen te vragen. Praten is juist er goed, dus blijf dit zeker doen.
Verder is het verstandig om hulp in te schakelen als jouw depressieve naaste zelfmoordneigingen heeft, zeker als deze neigingen expliciet geuit worden. Weet je niet zo goed hoe je professionele hulp moet zoeken? Dan kun je contact opnemen met 113 Zelfmoordpreventie. Dit is een professionele hulplijn die je in kunt schakelen als iemand in je omgeving zelfmoordneigingen vertoont. Uiteraard kun je ook contact opnemen met 113 Zelfmoordpreventie als je zelf zelfmoordneigingen hebt. Ook kun je een afspraak maken met je huisarts om over jouw problematiek te praten. Je huisarts kan je weer doorverwijzen naar de juiste hulpverlener.
Professionele hulp bij een depressie
Kom je echt niet zelf over je depressie heen? Dan kun je professionele hulp inschakelen om je te helpen in je herstel. De beste manier om dit te doen, is door eerst naar je huisarts te gaan. Bespreek met hem of haar wat er aan de hand is en de dokter zal je doorverwijzen naar de juiste hulpverlener. Weet de huisarts wat er aan de hand is, dan kan hij of zij betrokken blijven in jouw herstelproces. Dit is erg prettig, ook voor je naasten.
Vind je het lastig zelf een afspraak te maken bij de huisarts? Dan kun je ook vragen of iemand anders dit voor je wil doen. Vind je het lastig om alleen op gesprek te gaan bij de huisarts? Dan mag je uiteraard ook een naaste meenemen, zoals bijvoorbeeld je partner of je beste vriend(in).
Heb je een depressieve naaste en weet je echt niet meer wat je met hem of haar aan moet? Dan kun je ook een afspraak maken met de huisarts. Wil je depressieve naaste echt niet mee? Dan kun je zelf bij de huisarts langs gaan om jouw probleem te bespreken. De huisarts kan je helpen jouw probleem op te lossen, mogelijk door toch een afspraak in te plannen met jouw depressieve naaste. Jij kunt hem of haar niet overtuigen om langs te komen, maar wellicht kan de huisarts dit wel.
Een depressie cursus volgen
Er zijn diverse cursussen die je kunt volgen als je een depressie hebt, tegen een depressie aan zit of van een depressieve stoornis aan het herstellen bent. Ook zijn er vele cursussen voor mensen die een depressief persoon in hun directe omgeving hebben. Deze cursussen helpen hen op de juiste manier met de depressie om te gaan.
Een cursus kan je echt helpen een depressieve stoornis te voorkomen, te herstellen van een depressieve stoornis of op de juiste manier om te gaan met een depressieve naaste in je directe omgeving. Ook goed om te weten: voor veel cursussen hoef je niet eens de deur uit. Er zijn namelijk ook online cursussen, die je in je eigen vertrouwde omgeving kunt volgen. Zoek online naar de diverse depressie cursussen en je vindt vanzelf een cursus die bij jou past. Wij raden je aan om deze cursus gewoon te volgen, zodat je op de juiste manier met jouw eigen problematiek of de problematiek van iemand in je directe omgeving om kan gaan.
