Dementie is een ziekte waarbij vergeetachtigheid een belangrijke rol speelt. Daarnaast zijn er nog talloze andere symptomen die de verschillende vormen van dementie kenmerken. In totaal zijn er ruim 50 verschillende ziektes en aandoeningen die onder de paraplu dementie vallen waardoor het voor veel mensen ook lastig is om in te schatten van welke soort zij nu echt last hebben. Deze ziektes tasten de hersenen dusdanig aan dat informatie niet gemakkelijk meer is op te roepen en ook minder goed wordt opgeslagen. Daardoor hebben mensen die met dementie te maken krijgen vaak moeite om nog langer voor zichzelf te zorgen.
Inhoudsopgave
Wat is dementie?
Dementie is een verzamelnaam voor verschillende ziektes die erg aan elkaar gerelateerd zijn. Naarmate er meer onderzoek wordt gedaan naar deze aandoening, wordt er steeds meer bekend over de verschillende vormen die deze hersenaandoening kan aannemen. Doordat iedere vorm weer andere symptomen heeft – en daardoor ook een andere behandeling vereist – wordt er door de medische wereld onderscheid gemaakt tussen verschillende vormen van dementie.
In de volksmond staat dementie vooral bekend als een ziekte waar men vergeetachtig van wordt. Vaak zit men dan al in een verdere fase van dementie. Iedere vorm van dementie heeft andere kenmerken waardoor vergeetachtigheid een symptoom is dat binnen verschillende fases kan voorkomen. Zo zijn er patiënten die direct veel last hebben van vergeetachtigheid, terwijl er ook patiënten zijn die over een periode van meerdere jaren verder achteruit gaan.
Verschillende soorten dementie
We spreken binnen dementie van verschillende ziektes. Bij uitgebreid onderzoek kan worden vastgesteld van welke ziekte er specifiek sprake is. Indien er symptomen van dementie optreden is het daarom raadzaam om in overleg met de huisarts een uitgebreid onderzoek te laten uitvoeren. Hieronder beschrijven wij de meest voorkomende ziektes die binnen de term dementie vallen.
- Ziekte van Alzheimer
- Vasculaire dementie
- Frontotemporale dementie (FTD)
- Gemengde dimensie
- Ziekte van Pick
- Lewy body dementie
- Korsakov
- Creutzfeldt-Jakob
- Parkinson
- Posterieure Corticale Atrofie (PCA)
- Mild Cognitive Impairment (MCI)
Ziekte van Alzheimer
Dit is de meest voorkomende vorm van dementie. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 70% van de mensen die lijdt aan dementie te maken heeft met de Ziekte van Alzheimer. Bij deze ziekte worden de hersencellen aangetast waardoor deze niet meer zoals vanouds kunnen functioneren. Dit resulteert in een moeilijke omgang met de dagelijkse bezigheden. Zo vergeten mensen met de Ziekte van Alzheimer bijvoorbeeld om voldoende te eten of doen zij zelfs helemaal geen boodschappen meer. De Ziekte van Alzheimer kan hierdoor op termijn flinke schade toedienen aan de algemene gezondheid.
Daarbij krijgen patiënten ook te maken met het vergeten van belangrijke afspraken, zoals de huisarts of het zien van familieleden. Dit maakt de Ziekte van Alzheimer nog gevaarlijker, omdat patiënten vaak vergeten medicijnen op te halen voor andere ziektes waar zij aan leiden.
Meer informatie over de Ziekte van Alzheimer
Vasculaire dementie
Bij een slechte doorbloeding van het brein kunnen complicaties ontstaan. Belangrijke hersencellen krijgen onvoldoende bloed waardoor deze beschadigd raken. Dit leidt er uiteindelijk toe dat de gezondheid van deze hersencellen achteruitgaat en dit kan leiden tot vergeetachtigheid. De vaatschade kenmerkt de vasculaire dementie. Bij ongeveer 16,6% van de mensen met dementie is er sprake van vasculaire dementie. Indien er in het verleden sprake is geweest van hart- en vaatziekten dan is de kans op deze vorm van dementie groter. Zo is suikerziekte een bekende oorzaak van vasculaire dementie.
Frontotemporale dementie (FTD)
Bij patiënten die op vroege leeftijd al te maken krijgen met dementie is er vaak sprake van frontotemporale dementie. Vooral de persoonlijkheid en spraak worden hierbij aangetast. Waar dementie het meest voorkomt op latere leeftijd, kunnen patiënten al op hun 40e en vaak nog eerder te maken krijgen met frontotemporale dementie. De motoriek kan ook flink worden aangetast door deze vorm van dementie. Vergeetachtigheid komt vaak pas in een latere fase voor, waardoor het niet altijd direct duidelijk is dat er sprake is van dementie. Tenslotte staat dementie vooral bekend om vergeetachtigheid, terwijl hier juist andere delen van het brein worden aangetast.
Meer informatie over de Frontotemporale dementie (FTD)
Gemengde dementie
Patiënten kunnen te maken krijgen met gemengde dementie. Er is dan sprake van twee of meer vormen van dementie die tegelijkertijd delen van het brein aantasten. De meest voorkomende combinatie van gemengde dementie is vasculaire dementie met de Ziekte van Alzheimer. Over het algemeen gaan patiënten sneller achteruit door de combinatie van beide vormen van dementie. Doordat de symptomen van beide ziektes zich verder ontwikkelen, kunnen meerdere delen van het brein tegelijkertijd snel achteruit gaan. Doordat er relatief gezien weinig gevallen zijn waarbij er sprake is van gemengde dementie, is er nog weinig bekend in hoeverre de combinatie van meerdere vormen leidt tot verdere complicaties. Het kan daarbij voorkomen dat een patiënt in de beginfase van de ene ziekte zit terwijl de andere ziekte zich al in een verdere fase bevindt.
Ziekte van Pick
Waar frontotemporale dementie een variant van dementie is, is de Ziekte van Pick juist weer een verdere variant van de frontotemporale dementie. Bij deze vorm van dementie krijgen patiënten te maken met ‘pickcellen’ in het brein. Dit zijn opgezwollen breincellen die in de temporale en frontale delen van het brein kunnen voorkomen. Doordat er niet bij iedere patiënt met frontotemporale dementie sprake is van deze ‘pickcellen’ wordt er een aparte benaming voor deze variant gebruikt.
Meer informatie over de Ziekte van Pick
Lewy body dementie
Verschillende vormen van dementie hebben geen lichamelijke kenmerken maar juist geestelijke kenmerken zoals een verandering in gedrag of vergeetachtigheid. Bij Lewy Body is er juist sprake van deze lichamelijke kenmerken. Deze zijn vooral te vergelijken met symptomen van Parkinson. Patiënten krijgen te maken met trillende handen of andere lichaamsdelen. Dit maakt het gebruik van alledaagse hulpmiddelen, zoals bestek, erg lastig. In de beginfase van deze vorm van dementie komen ook schommelingen in stemming voor. Deze aandachtsstoornissen zijn zeer kenmerkend voor Lewy Body dementie. Patiënten kunnen ook te maken krijgen met hallucinaties, waarbij zij dingen zien die er niet zijn.
Korsakov
Officieel is Korsakov geen vorm van dementie maar wordt deze ziekte toch in één adem genoemd met andere vormen van dementie. Dit heeft vooral met de oorzaak van Korsakov te maken, want deze is nauw verwant met hevig alcoholgebruik. Wanneer iemand lange tijd hevig alcohol nuttigt en daarbij onvoldoende eet ontstaat er een tekort aan vitamine B1. Een door alcohol aangetaste lever kan bovendien steeds moeilijker vitamine B1 opnemen, waardoor de problemen zich nog verder ontwikkelen. Vergeetachtigheid is een belangrijk kenmerk van Korsakov. Uit onderzoek blijkt dat Korsakov vaker bij mannen voorkomt dan bij vrouwen. Vooral patiënten die ruim 20 tot 30 jaar actief hevig hebben gedronken krijgen te maken met Korsakov.
Meer informatie over de Korsakov
Creutzfeldt-Jakob
Bij Creutzfeldt-Jakob krijgen patiënten te maken met snel afstervende hersencellen. Dit heeft al snel gevolgen voor de algemene gezondheid van het brein. De ziekte kenmerkt zich vooral door complicaties in beweging, spraak en het geheugen. Een combinatie van deze drie symptomen kan de achteruitgang van de patiënt flink versnellen. Deze vorm van dementie wordt veroorzaakt door een verkeerde aanmaak van eiwitten in het lichaam. Afwijkende eiwitten kunnen vervolgens de hersencellen aantasten en zorgen dat deze snel afsterven. Creutzfeldt-Jakob is een zeer zeldzame vorm van dementie.
Parkinson
De ziekte Parkinson is officieel geen vorm van dementie maar komt over het algemeen wel vaak voor in combinatie met dementie of wordt in enkele gevallen verkeerd gediagnosticeerd. Verkeerde diagnoses kunnen ontstaan doordat men in het begin geen last heeft van vergeetachtigheid maar juist vooral last van trillingen van de spieren. Doordat vergeetachtigheid bij enkele varianten van dementie pas in een latere fase voorkomt, kan uit onderzoek naar voren komen dat er juist sprake is van Parkinson in plaats van een vorm van dementie. Het is hierom belangrijk om patiënten met Parkinson goed in de gaten te houden om uit te zoeken of er ook kenmerken gerelateerd aan dementie voorkomen.
Meer informatie over de Parkinson
Posterieure Corticale Atrofie (PCA)
Bij Posterieure Corticale Atrofie wordt over het algemeen het geheugen niet direct aangetast. Het zijn vooral de visuele waarnemingen die als eerst worden aangetast. Vergeetachtigheid komt vaak pas in een latere fase van deze vorm van dementie voor. Deze afwijkende visuele waarnemingen maken het lastig om Posterieure Corticale Atrofie vast te stellen. Vaak zijn er ook nog andere mentale aandoeningen en ziektes die in dezelfde symptomen kunnen resulteren. Posterieure Corticale Atrofie is een vrij zeldzame variant van dementie, maar patiënten die te maken krijgen met afwijkende visuele waarnemingen dienen op termijn wel goed in de gaten gehouden te worden om een goed beeld te krijgen of zij te maken krijgen met vergeetachtigheid.
Mild Cognitive Impairment (MCI)
Mild Cognitive Impairment kan het beste vergeleken worden met een lichte versie van dementie, waarbij specifiek het geheugen van de patiënt wordt aangetast. Veel doktoren noemen Mild Cognitive Impairment een voorstadium van andere vormen van dementie zoals de Ziekte van Alzheimer. Patiënten krijgen te maken met lichte vergeetachtigheid, maar vaak kan deze vergeetachtigheid nog redelijk gemakkelijk worden opgelost dankzij het actief bijhouden van een agenda. Iemand die lijdt aan Mild Cognitive Impairment hoeft niet altijd een andere vorm van dementie te ontwikkelen, een deel van de patiënten krijgt uitsluitend te maken met deze lichte variant.
De fases van dementie en kenmerken
Doordat er diverse verschillende varianten van dementie zijn, is het moeilijk om vast te leggen in welke fase specifieke symptomen voorkomen. Dit is per variant van dementie anders en kan bij patiënten per variant ook weer verder verschillen. Uiteindelijk is er dan ook geen ‘standaard’ binnen de fases van dementie. Toch is er sprake van een zekere rode draad binnen de verschillende fases en de kenmerken van dementie per variant. Daarom worden hieronder de varianten met haar fases en kenmerken toegelicht.
De fases van de Ziekte van Alzheimer
In de vroege fase van de Ziekte van Alzheimer is er sprake van lichte vergeetachtigheid. Hierbij kan men een recentelijk gesprek volledig vergeten. Het wordt ook moeilijker om nieuwe dingen te leren en men raakt ook snel de draad van het verhaal kwijt. In deze fase is ook de wens naar een sociale omgeving steeds minder, vooral dit symptoom maakt het lastig voor mensen in de omgeving van de patiënt om de vroege fase van de Ziekte van Alzheimer te herkennen.
Gedurende de middenfase van de Ziekte van Alzheimer kunnen patiënten te maken krijgen met zwaardere vergeetachtigheid. Zo wordt het lastiger om tijdens een wandeling de weg terug te vinden, krijgt men last van een verstoord dag- en nachtritme en is het actief bijhouden van de tijd en datum een struikelblok. Vooral in de middenfase kunnen er gevaarlijke situaties voordoen. Patiënten kunnen bijvoorbeeld de sleutels in de deur vergeten of de deur zelfs helemaal laten openstaan.
In de late fase van de Ziekte van Alzheimer neemt de vergeetachtigheid extreme vormen aan en is er ook lichamelijk goed te zien dat de gezondheid van de patiënt achteruitgaat. Patiënten vallen over het algemeen veel af gedurende deze fase. Daarbij hebben zij veel moeite met het kauwen en slikken van voeding. Emotioneel kunnen er ook allerlei nieuwe ontwikkelingen ontstaan, waaronder een meer agressieve persoonlijkheid. Doordat veel patiënten niet begrijpen wat er gebeurt, kan dit leiden tot vervelende situaties. Men kan er volledig van uitgaan dat zij gezond zijn, dus iedereen die vertelt dat het anders is of bijvoorbeeld voor de patiënt wil zorgen kan te maken krijgen met agressieve uitingen vanuit de patiënt.
De fases van vasculaire dementie
Doordat vasculaire dementie ontstaat door een verkeerde doorbloeding is het in de beginfase lastig vast te stellen welke kenmerken zich als eerst ontwikkelen. Deze afwijkende doorbloeding kan op verschillende plekken in het brein voorkomen en ieder deel van het brein heeft een andere taak in het lichaam. De symptomen van vasculaire dementie zijn als eerst te zien in het getroffen deel van het brein dus de omgeving kan daardoor gemakkelijker opletten of er bepaalde symptomen die hieraan gerelateerd zijn voorkomen. Vaak zijn onhandigheid en moeite hebben om overzicht te houden de eerste kenmerken waar men mee te maken krijgt.
Het verloop na de beginfase is vooral kenmerkend aan haar ups en downs. Zo kan men plotseling erg snel achteruit gaan en daarna juist weer net zo snel herstellen. Dit maakt het een emotionele achtbaan voor de omgeving. Elke dag heeft weer andere kenmerken en er is geen geleidelijke achteruitgang te bemerken. Gedurende de middenfase krijgt men vaak meer last van vergeetachtigheid waardoor zij meer moeite hebben om bepaalde informatie weer op te roepen.
Gedurende de late fase van de vasculaire dementie worden ook de bloedvaten in de rest van het lichaam aangetast. De gezondheid neemt flink af en dit maakt over het algemeen de symptomen waar men al aan leidt erger.
De fases van Lewy Body dementie
Het bestaan van Lewy Body dementie is nog niet lang bekend. In het verleden hebben doktoren vooral Parkinson als diagnose gesteld waardoor het onderzoek naar Lewy Body nog erg achterloopt. Hierom is het verloop van deze vorm van dementie op dit moment nog niet gemakkelijk te schetsen. Vooral in de beginfase is het extreem lastig om Lewy Body dementie te herkennen. Zo kunnen momenten van vergeetachtigheid slechts voor enkele uren voorkomen, waarna het geheugen weer volledig normaal functioneert. Patiënten zijn wel te herkennen aan trillingen van spieren, zoals trillende vingers of handen.
Zelfs in de middenfase van Lewy Body dementie kan men nog steeds heldere periodes hebben. Gedurende deze fase worden de lichamelijke beperkingen ook erger. Depressie, nachtmerries en gedragsstoornissen zijn ook een bekend symptoom gedurende de middenfase.
De late fase van Lewy Body dementie kenmerkt zich vooral door een snelle achteruitgang. Patiënten gaan sneller achteruit in vergelijking met de Ziekte van Alzheimer. Vooral de vergeetachtigheid neemt extreme vormen aan, maar ook de lichamelijke symptomen zullen voor steeds sterkere beperkingen zorgen.
De fases van frontotemporale dementie
De beginfase van frontotemporale dementie kenmerkt zich vooral door een verandering in het sociale gedrag, maar ook een verandering in spraak of motoriek kan als eerste kenmerk voorkomen. Er zijn in totaal drie verschillende vormen van frontotemporale dementie, waardoor de diagnose uiteindelijk ook lastiger gesteld kan worden en het ook lastiger is om deze vorm te herkennen. De symptomen zijn afhankelijk van het deel van de frontale kwab (het voorste deel van ons brein) dat is aangetast. Vergeetachtigheid hoeft daarbij niet altijd in de beginfase op te treden, dit kan zelfs nog jaren duren.
Tijdens de middenfase van de frontotemporale dementie wordt de frontale kwab steeds verder aangetast. Dit leidt tot een vermindering in onderscheid tussen de varianten. Men krijgt steeds meer te maken met problemen in het sociale gedrag, spraak én de motoriek. De combinatie van deze drie symptomen kan ook een versterkend effect hebben op de achteruitgang van de gezondheid.
Tijdens de late fase krijgt men steeds meer te maken met snel ontwikkelende problemen in het brein. Het gebied binnen de frontale kwab dat is aangetast breidt zich uit. Sociaal trekt men volledig in zichzelf en wordt het ook lastiger voor de omgeving om contact te houden. De motoriek kan ook steeds verder verslechteren. Doordat de hersenen steeds verder worden aangetast, komen de symptomen van de late fase van de frontotemporale dementie meer overeen met de symptomen van de Ziekte van Alzheimer.
De oorzaken van dementie
Doordat er verschillende varianten van dementie zijn is er geen gemiddelde van hoe deze ziekte uiteindelijk ontstaat. Voor iedere variant zijn er weer andere oorzaken die een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van de ziekte, de snelheid van deze ontwikkelingen en welke delen van de hersenen uiteindelijk worden aangetast. Hieronder lees je voor de meest voorkomende varianten van dementie de bekende oorzaken. Naar deze varianten wordt nog steeds actief onderzoek gedaan waardoor nog niet alle informatie met betrekking tot de oorzaken volledig in kaart is gebracht.
De oorzaak van de ziekte van Alzheimer
In het brein van iemand met de Ziekte van Alzheimer komen twee soorten eiwitten voor: amyloid en tau. Wanneer amyloid-eiwitten snel vrijkomen kunnen deze gaan samenklonteren. Dit tast de hersencellen rondom deze samenklontering actief aan waardoor deze minder goed functioneren en afwijkend gedrag vertonen. Het tau-eiwit kan zich ook verder rondom hersencellen vestigen en de hersencellen aantasten.
Op dit moment is nog niet bekend of de verhoogde aanwezigheid van deze eiwitten nu juist tot de Ziekte van Alzheimer lijdt of juist een gevolg zijn van andere ziektes in het lichaam. Er is daarom ook nog niet bekend wat nu exact de oorzaak is van de ziekte van Alzheimer en wat men hier tegen kan doen. Uit een eerder onderzoek is wel naar voren gekomen dat mensen met een gezond brein gemakkelijker met deze proteïnen kunnen omgaan en daardoor een verlaagde kans hebben om problemen op te lopen.
De oorzaken van vasculaire dementie
Doordat vasculaire dementie een oorzaak is van afwijkende doorbloeding van het brein kan een oorzaak gemakkelijker worden aangewezen. Wanneer men een beroerte heeft gehad dan is de kans groter dat zij uiteindelijk met vasculaire dementie te maken krijgen. Hierdoor hebben doelgroepen met een hogere kans op een beroerte uiteindelijk ook een grotere kans op vasculaire dementie. Mensen die roken, suikerziekte hebben of last hebben van een hoge bloeddruk lopen hierdoor een grotere kans.
Het is echter niet zo dat iedereen die een beroerte heeft gehad te maken krijgt met vasculaire dementie.
De oorzaken van Lewy Body dementie
Een Lewy Body is een kleine klomp van eiwitten die zich in het brein kan ontwikkelen. Deze klompjes kunnen uiteindelijk tot schade in het brein leiden, waarbij de belangrijke onderdelen van het brein die bijvoorbeeld de spraak en het geheugen regelen kunnen worden aangetast. Er is op dit moment niet bekend waar de ontwikkeling van deze klompjes eiwitten vandaan komt. Wel is bekend dat de klompjes in de beginfase vooral in het hersendeel voor beweging voorkomen. Hierdoor krijgt men al snel te maken met motorische problemen die vergelijkbaar zijn met de ziekte van Parkinson.
De oorzaken van frontotemporale dementie
Het eiwit tau kan vrijkomen in het brein en actief de zenuwen in het frontale en temporale deel van het brein aantasten. Hierdoor sterven hersencellen snel af en krimpt dit deel van het brein. Belangrijke functies van het brein en het lichaam worden hierdoor actief aangetast en kunnen ertoe leiden dat de algemene gezondheid van de patiënt snel achteruitgaat. Bovendien is frontotemporale dementie vaker erfelijk dan andere vormen.
Algemene oorzaken van dementie
Naast de oorzaken van de verschillende varianten van dementie zijn er ook diverse oorzaken die in het algemeen kunnen leiden tot een vorm van dementie.
Een hogere leeftijd – naarmate we ouder worden lopen we een groter risico om een vorm van dementie op te lopen. Ondanks het feit dat frontotemporale dementie vooral op jonge leeftijd (rond de 40) kan voorkomen, is de gemiddelde leeftijd bij andere varianten juist een stuk hoger (rond de 60).
Een hoge bloeddruk die niet wordt behandeld – stress, weinig lichaamsbeweging en depressie kunnen allemaal leiden tot een hoge bloeddruk. Wanneer deze hoge bloeddruk niet wordt behandeld en dus ook lange tijd aanwezig is, groeit de kans dat men een vorm van dementie oploopt. Doordat een hoge bloeddruk ook tot een beroerte kan leiden, resulteert dit in een significante stijging in het risico.
Langdurig overgewicht – wanneer het lichaam lange tijd een te hoog percentage lichaamsvet heeft dan stijgt de kans op dementie. Overgewicht leidt tot een hogere bloeddruk en kan daarbij actief de gezondheid van de hersenen aantasten.
Roken – mensen die roken hebben een hogere kans op hart- en vaatziekten. Daarbij is de gezondheid van het brein ook aangetast doordat het lichaam na al die jaren actief moet werken om de slechte stoffen van sigaretten te verwerken. De vele chemicaliën in tabak kunnen een grote impact hebben op de gezondheid van het lichaam. Een tweede link tussen roken en dementie ligt bij een verhoogd stressniveau. Veel rokers roken omdat zij gestresst zijn, wat hand-in-hand gaat met een stijgend risico op een beroerte.
Langdurig zwaar alcoholgebruik – het is bekend dat alcoholisten en mensen die langdurig zwaar alcohol nuttigen (20 tot 30 jaar) een verhoogde kans hebben om een vitamine B1-tekort op te lopen. Bij een te groot tekort kan men Korsakov oplopen, een ziekte die nauw verwant is aan dementie.
Hoe wordt dementie behandeld?
Voor iedere variant van dementie is er een andere behandeling nodig. Bovendien verschilt de snelheid waarmee bepaalde symptomen zich voordoen ook aanzienlijk tussen de diverse varianten. Daarom is de behandeling per patiënt anders.
In de beginfases van dementie kan men over het algemeen nog steeds thuis blijven wonen indien er ook andere gezinsleden wonen of indien er een mantelzorger langskomt. Wanneer men alleen woont en daardoor ook moeilijk voor zichzelf kan zorgen, is een verhuizing naar een verzorgingstehuis vaak de beste optie.
Op dit moment zijn er geen medicijnen die dementie kunnen bestrijden. Wel zijn er diverse medicijnen en behandelmethodes die de snelheid waarmee symptomen zich voordoen vertragen. Vaak schrijven dokteren deze medicijnen voor. Helaas gaan deze medicijnen over het algemeen gepaard met bijwerkingen die tot verdere verwarring bij de patiënt kunnen leiden. Het is daarom van belang dat er vooraf naar bijwerkingen wordt gevraagd indien een medicijn wordt voorgeschreven. Patiënten kunnen ook al te maken hebben met andere ziektes of aandoeningen en medicijnen nemen, in dit geval moet met de dokter besproken worden wat de juiste stappen zijn om overlap en extreme bijwerkingen van de combinatie van medicijnen te voorkomen.
Er zijn diverse onderzoeken die verder inzicht moeten geven in de juiste behandelmethode voor diverse vormen van dementie.
