We spreken van comorbiditeit wanneer iemand te maken heeft met een stoornis en tegelijkertijd of direct hierna een andere stoornis heeft. Bekende combinaties zijn autisme en hoogbegaafdheid en ADHD en een depressie. De combinatie van beide stoornissen heeft over het algemeen een grote impact op de mentale en fysieke gezondheid van deze persoon. Daarbij is het behandelen van beide stoornissen vaak lastig, omdat medicijnen niet altijd goed met elkaar gecombineerd mogen worden. Daardoor komen er vaak extra bijwerkingen bij kijken. Personen met comorbiditeit moeten daarom altijd voorzichtig te zijn wanneer zij medicatie gebruiken.
Het is niet zeldzaam dat er twee of meer stoornissen bij iemand voorkomen. Bij een onderzoek uit Spanje onder bijna 8,000 mensen is naar voren gekomen dat de helft van de mensen die te maken heeft met een stoornis vaak ook last heeft van comorbiditeit. Het komt geregeld voor. Bij mensen met een depressie heeft slechts 26% geen last van een andere stoornis, zo blijkt uit een ander onderzoek uit Amerika (74% heeft dus wel te maken met comorbiditeit).
Wat is comorbiditeit?
We spreken alleen van comorbiditeit als iemand twee stoornissen heeft, welke tegelijkertijd aanwezig zijn of elkaar opvolgen. Zo kunnen mensen met een depressie na hun depressieve fase bijvoorbeeld angststoornissen hebben. Het hoeft dus niet tegelijkertijd te gebeuren, maar bij een deel van de gevallen van comorbiditeit gaat het wel om twee stoornissen die op hetzelfde moment voorkomen. De combinatie autisme en ADHD komt bijvoorbeeld vaak tegelijkertijd voor, omdat beiden niet te genezen zijn.
Onder mentale stoornissen valt ook verslaving, zoals het misbruiken van alcohol en drugs. Iemand die depressief is kan alcohol of drugs gebruiken om zo af en toe toch een bepaalde mate van vreugde te voelen. De stoffen zetten de depressie op dat moment als het ware stil, zodat men zich tijdelijk beter voelt. Dit is geen goede behandelmethode, want het lost niet het probleem vanuit de kern op.
Omgaan met een stoornis is lastig, maar bij comorbiditeit brengt dit nog extra moeilijkheden met zich mee. Tenslotte is er sprake van symptomen van twee verschillende stoornissen. Voor artsen is het vaak moeilijk om meerdere stoornissen vast te stellen, vooral wanneer de symptomen van beide stoornissen gedeeltelijk overlappen. Het diagnosticeren van angststoornissen bij iemand die net depressief is levert bijvoorbeeld problemen op. De symptomen komen op enkele vlakken overeen, daarom lijkt het alsof de patiënt op dat moment nog steeds depressief is. Het is lastig om een goede behandelmethode te starten wanneer dit niet duidelijk is.
Kenmerken van comorbiditeit
Doordat er sprake is van comorbiditeit als er achtereenvolgens of tegelijkertijd stoornissen voorkomen, zijn er geen specifieke kenmerken. De kenmerken hangen af van de mentale en fysieke stoornissen waar de patiënt mee te maken heeft. Een patiënt met zowel autisme als ADHD heeft andere kenmerken dan een patiënt die eerst depressief is en daarna last heeft van een angststoornis.
Wel zijn er enkele globale kenmerken die herkend kunnen worden bij deze patiënten. We kijken dan specifiek naar ongeregeldheden binnen de symptomen waar de patiënt mee te maken heeft.
Symptomen buiten de gediagnosticeerde stoornis
Zo hebben mensen met comorbiditeit last van symptomen die niet in de al vastgestelde mentale of fysieke stoornis passen. Iemand met autisme is van nature niet hyperactief, want dit is geen symptoom van autisme. Daarentegen is dit wel een sterk symptoom van ADHD. Het gebrek aan focus kan daarentegen wel onderdeel zijn van de autistische symptomen. Daarom springt de hyperactiviteit er vaak uit, want dat is een opvallend kenmerk bij iemand met autisme vergeleken met het gebrek aan focus.
Wanneer er bij een patiënt sprake is van symptomen die niet direct binnen de al vastgestelde diagnose vallen dan is er op dat moment genoeg reden om verder onderzoek te doen. Het vaststellen van comorbiditeit is belangrijk voor patiënten. Dit helpt om een betere behandelmethode op te stellen die aansluit bij beide stoornissen. Bovendien kan medicatie voor de al vastgestelde stoornis juist zorgen voor bijwerkingen die de kenmerken van de andere stoornis kenbaarder maken.
Comorbiditeit kan een logisch gevolg zijn
Er zijn bepaalde stoornissen die de kans vergroten om een andere stoornis op te lopen. Iemand die zijn leven lang verslaafd is aan roken of blowen heeft bijvoorbeeld een hogere kans om longkanker of hart- en vaatziekten op te lopen. In zulke situaties spreken we van een logisch vervolg. De ene stoornis is hierbij hoogstwaarschijnlijk de oorzaak van de tweede ziekte. Een ander voorbeeld is het veelvuldig gebruik van alcohol als gevolg van een alcoholverslaving, waarbij de lever dusdanig is aangetast dat de patiënt te maken krijgt met levercirrose.
Bij mensen die recentelijk te maken hebben gehad met een hartaanval of andere hartaandoening is de kans op comorbiditeit ook groter. Zo kunnen zij hierna last hebben van angststoornissen. Iedere pijn in de borst kan direct weer terug laten denken aan het moeilijke moment dat zij hebben gehad. Over het algemeen is het voor artsen en psychiaters gemakkelijker om diagnoses te stellen wanneer er sprake is van deze vorm van comorbiditeit, omdat er snel een link kan worden gelegd tussen beide stoornissen.
Een tweelingbroer/-zus heeft te maken met comorbiditeit
Uit onderzoek is gebleken dat de mate van overlappende ziektes bij tweelingen hoger ligt. Zo komen zowel fysieke als mentale stoornissen vaak bij beiden voor. En dit geldt ook voor comorbiditeit. Als er bij de ene tweelingbroer of -zus sprake is van twee mentale of fysieke stoornissen dan is de kans groter dat de ander deze ook krijgt. Het is voor tweelingen handig om dit verder te laten onderzoeken wanneer zij weten dit van hun tweelingbroer of -zus weten.
Er is sprake van epilepsie
Er is onderzoek gedaan naar de mate waarop mensen met epilepsie kans hebben op een andere mentale stoornis. Uit dit onderzoek is naar voren gekomen dat zij een grote kans hebben om een andere mentale stoornis te krijgen. Dit geldt zowel voor mensen die actief te maken hebben met epilepsie als mensen die hier door een goede behandelmethode vrijwel niets meer door merken. Ditzelfde onderzoek toonde ook aan dat de mate waarin iemand last heeft van de andere stoornis gemiddeld hoger ligt bij mensen met epilepsie.
In het verleden werd hierbij altijd gesproken over ‘bijkomende effecten’ van epilepsie. Maar bij psychiaters en artsen is er de laatste jaren steeds meer duidelijkheid over. We spreken hierbij tegenwoordig dan ook van comorbiditeit. Depressie komt bij patiënten die een goede behandeling hebben bij epilepsie gemiddeld in 4-20% van de gevallen voor. Bij mensen met minimaal één aanval per maand komt het in 21-55% van de gevallen voor.
Er is sprake (geweest) van angststoornissen
Bij mensen die nu of eerder in hun leven te maken hebben gehad met angststoornissen komt bij tot wel 90% van de patiënten comorbiditeit voor. Ongeveer 50% van de mensen die een angststoornis heeft of heeft gehad krijgt te maken met een depressie. Daarbij kan 20-25% van de patiënten met een angststoornis later last krijgen van het misbruiken van alcohol, drugs of pijnstillers. Er lijkt ook steeds meer bewijs te zijn dat angststoornissen vaker voorkomen bij mensen die last hebben (gehad) van eetstoornissen, bipolaire stoornissen of psychoses.
Er is sprake van ADHD
Bij patiënten met ADHD is er zeer vaak sprake van comorbiditeit. Onderzoeken hebben uitgewezen dat bij 66-75% van de patiënten sprake is van een andere stoornis. Er is al langer bekend dat mensen met ADHD vaak kampen met depressies, verslavingen, angststoornissen en andere stoornissen. Daarbij krijgt een deel van de mensen met autisme ook te maken met ADHD, waarbij er dus sprake is van comorbiditeit. De combinatie ADHD en hoogbegaafdheid komt in veel gevallen ook voor.
Hoe dien je met comorbiditeit om te gaan?
Bij comorbiditeit is het vaak lastiger om een goede behandelmethode te vinden, want de verschillende stoornissen kunnen elkaar in de weg zitten. Mensen met ADHD kunnen bijvoorbeeld kiezen om meer te gaan sporten, zodat zij minder hyperactief zijn. Maar als zij tegelijkertijd depressief zijn dan is het moeilijk om die energie te vinden. Een ander voorbeeld is iemand die actief alcohol misbruikt en naar de therapeut hoort te gaan om behandeld te worden, maar hij/zij komt het huis niet uit door een angststoornis.
De kenmerken van beide stoornissen hebben invloed op de behandelmethode die de patiënt kiest of welke door de arts wordt voorgeschreven. Medicatie voor deze stoornissen kan aan te raden zijn, maar de combinatie van verschillende medicatie van beide stoornissen kan juist weer extra bijwerkingen opleveren. Daarom zijn artsen en psychiaters ontzettend voorzichtig wanneer zij bepaalde medicatie voorschrijven aan iemand met comorbiditeit.
Het belangrijkste bij comorbiditeit is dat er eerst duidelijk wordt om welke combinatie het gaat: van welke stoornissen heeft de patiënt last? Dit moet goed gediagnosticeerd worden. Het is dan gemakkelijker om behandelmethodes voor iedere stoornis op te stellen. Deze moeten vervolgens met elkaar gecombineerd worden. Soms betekent dit dat bepaalde medicatie niet voorgeschreven wordt, of therapie wellicht geen optie is. In andere gevallen kan therapie juist voor beide stoornissen de beste behandeling opleveren, zoals bij depressies en angststoornissen.
Comorbiditeit als logisch gevolg
Vaak kan men lichtelijk voorspellen of er bepaalde stoornissen voorkomen die zich naar aanleiding van een andere stoornis ontwikkelen. Als een patiënt in het verleden depressief is geweest dan is er een grotere kans op angststoornissen. Dan loont het voor deze patiënt om al te kijken hoe zij later met angststoornissen kunnen omgaan. Wellicht kwamen zij gedurende de depressie vrijwel niet het huis uit. Na verloop van tijd leren zij welke gedachten helpen om wel weer het huis uit te komen. Zodra zij dan enkele jaren later – na hun depressie – met angststoornissen kampen, en wederom het huis niet uit durven, kunnen zij de aangeleerde behandelmethode weer direct inzetten.
Bovendien kan een stoornis die op dit moment speelt, of waar de patiënt last van heeft gehad, vaak helpen om sneller een diagnose te krijgen van een andere stoornis. Heeft de patiënt een alcoholprobleem gehad? Dan dient er gekeken te worden naar symptomen van de ziekte van Korsakov. Als patiënt is het in zulke situaties handig om goed te kijken of je al enkele symptomen hiervan opmerkt. Je kunt zo sneller aan de bel trekken en een onderzoek laten uitvoeren. Dan kan een mogelijke diagnose gesteld worden en zal de behandeling mogelijk beter uitpakken.
Maar laat je geen stoornissen aanpraten
Het komt geregeld voor dat er al bij het geringste heel snel aan de bel wordt getrokken. Bij zwaardere stoornissen is dit absoluut aan te raden. Maar je kunt er ook te ver in gaan. Zo kun jij je helemaal opgaan in het mogelijk hebben van een angststoornis omdat jij depressief bent geweest. En juist hierdoor krijg jij last van die angststoornis. Je krijgt angst om het hebben van deze stoornis, dus creëer je deze angsten in jouw hoofd. Dat werkt vanzelfsprekend averechts en je moet oppassen dat jij daar niet te ver in gaat. Geef het aan anderen aan wanneer jij ergens mee kampt en praat eventueel ook met de huisarts. Het is beter om voorzichtig te zijn en je voor de zekerheid te laten testen.
Tot slot
Comorbiditeit komt ontzettend vaak voor bij mensen. Ongeveer 50% van de mensen met een enkele stoornis kampt ook met comorbiditeit. Het is aan te raden om goed te onderzoeken met welke aanvullende aandoeningen iemand in jouw positie kan kampen. Angststoornissen volgen vaak naar aanleiding van depressies, dus je kunt er dan beter op inspelen. Mensen met ADHD dienen juist weer goed op te letten of ze last hebben van een depressie.
Het hebben van een mentale stoornis is niets om je voor te schamen. Uiteindelijk krijgt een redelijk deel van de mensen in Nederland te maken met deze stoornissen. Hetzelfde geldt voor fysieke aandoeningen en stoornissen. Het is niet vreemd om te maken te hebben met comorbiditeit – jij bent dus absoluut niet de enige.
