ADHD is heel bekend, vooral bij kinderen. In het Engels noemen we het Attention Deficit/Hyperactivity Disorder, in het Nederlands is dat aandachtstekort en hyperactiviteits stoornis en wordt het gebruikt als clusternaam voor een flink aantal symptomen. We herkennen deze symptomen vooral als hyperactief gedrag, maar ADHD is een veel breder en komt zowel bij kinderen als volwassenen voor. Tegenwoordig zijn er steeds meer en meer geluiden dat het geen stoornis is, maar een andere manier van bedrading in de hersenen. En dat het veel voordelen kan hebben.
In dit artikel lees je wat ADHD precies inhoudt en welke varianten er zijn, hoe vaak het voorkomt en hoe je het kunt herkennen bij kinderen en volwassenen. De informatie op deze pagina geeft je een duidelijk en compleet beeld. Zeker nuttig als jijzelf, een bekende, of je kind ADHD heeft.
Inhoudsopgave
Wat is ADHD?
Over het algemeen wordt ADHD gekenmerkt met klachten als hyperactiviteit en impulsiviteit, eventueel gepaard met aandachtsproblemen. Het ontstaan van is van biologische aard, waarbij bepaalde hersendelen niet goed met elkaar communiceren. Deze communicatie gaat via zogeheten neurotransmitters. Onderzoek heeft aangetoond dat de neurotransmitters dopamine en noradrenaline relatief minder voorkomen in de voorste hersenkwabben bij ADHD. In deze voorste hersenkwabben, de prefrontale kwabben genoemd, zijn hersenfuncties geregeld die betrekking hebben op aandacht houden, impulsiviteit onderdrukken en het zowel plannen als sturen van gedrag.
Recent onderzoek heeft 12 genen gevonden die betrokken zijn bij het ontstaan van ADHD. Het vermoeden bestaat dat er duizenden genen hierbij betrokken zijn. ADHD zit diep in ons DNA.
De verschillende soorten ADHD
Er zijn drie soorten ADHD. Deze worden hieronder kort beschreven.
ADHD-I
Bij type ADHD-I (de I staat voor Inattentive type) staat met name het tekort aan aandacht centraal. Deze vorm van ADHD werd vroeger ook wel het ADD-type genoemd (Attention Deficit Disorder). Meer informatie over ADD kun je in dit artikel lezen. Tegenwoordig wordt de term ADD officieel niet meer gebruikt.
ADHD-H
Bij het type ADHD-H (waarbij de H voor hyperactiviteit staat) staan impulsief gedrag en hyperactiviteit centraal. Mensen met ADHD-H kunnen ook een tekort aan aandacht hebben, maar vertonen nog duidelijker impulsief gedrag en hyperactiviteit.
ADHD-C
Het derde type ADHD is ADHD-C (de C staat voor Combined), een combinatievorm van ADHD-I en ADHD-H. Hierbij treden zowel een gebrek aan aandacht als hyperactief gedrag op de voorgrond. ADHD-C is dan ook de meest voorkomende en meest bekende vorm, doorgaans aangeduid als ADHD.
Lees meer informatie over de ADHD subtypes in dit artikel.
De oorzaken
Zoals al eerder vermeld, communiceren de hersendelen van mensen met ADHD niet goed met elkaar. Dit komt omdat de neurotransmitters dopamine en noradrenaline relatief minder voorkomen in de voorste hersenkwabben (prefrontale cortex) van mensen met ADHD. ADHD is erfelijk bepaald. Het zit in je DNA. Daarnaast speelt de omgeving een grote rol in de ernst van de symptomen.
Erfelijkheid
Heeft een van je ouders ADHD? Dan heb je als kind twee tot maar liefst acht keer zoveel kans om het zelf ook te krijgen. Dit laat wel zien dat ook erfelijkheid een rol speelt bij het ontstaan van ADHD. Voor meer informatie lees het artikel over ADHD en erfelijkheid.
De omgeving
Wat velen niet weten, is dat de omgeving ook van invloed kan zijn op de mate waarin je last hebt van de symptomen van ADHD. Het begrip ‘omgeving’ is erg breed. Hieronder valt bijvoorbeeld je opvoeding, of de relaties die je met anderen hebt, of je werk, of voeding, je routine.
Bepaalde omgevingsfactoren hebben grote invloed op een kind, zeker op jonge kinderen. Deze omgevingsfactoren kunnen dan ook een rol spelen bij de ernst van de symptomen of kenmerken. Het goede nieuws is dan ook wel dat als je de omgevingsfactoren aanpast, dat dan de symptomen ook verminderd kunnen worden. Voor zowel kinderen als volwassenen is hier vaak grote winst te behalen.
De geschiedenis
De Britse kinderarts George Still beschreef als eerste de symptomen in 1902.
In 1937 ontdekte Charles Bradley dat medicatie een hulpmiddel kon zijn in de behandeling van jongens met dergelijke gedragskenmerken, in plaats van tucht. Tien jaar later, in 1947, werd voor het eerst ontdekt dat de gedragsproblemen veroorzaakt werden door kleine hersenbeschadigingen. In 1967 werd deze verklaring aangepast naar een stoornis. Tegenwoordig zijn er steeds meer psychiaters die ADHD niet als stoornis beschouwen, maar onder neurodiversiteit: het idee dat mensen niet allemaal dezelfde kenmerken hebben en dat dat voordelen heeft voor de mensheid als geheel.
Dat ADHD niet alleen een stoornis was bij kinderen en ook voort kon duren in de volwassenheid, werd erkend in 1970. Naar schatting 60% van de kinderen met ADHD uit die tijd, bleef de diverse ADHD klachten behouden als volwassene. Desondanks heeft ADHD zich niet altijd weten te ontdoen van het imago als opvoedkundig falen, in plaats van een erkende stoornis. Nu weten we dat ADHD in het DNA zit en het dus ook niet ‘overgaat’ als je volwassen bent. De manieren waarop je er mee omgaat veranderen.
ADHD in cijfers
ADHD komt ongeveer net zo vaak bij jongens voor als bij meisjes. Alhoewel jongens veel vaker een diagnose hebben. Bijna 3 keer zo veel. Dit komt (waarschijnlijk) doordat meisjes veel minder vaak storend hyperactief gedrag vertonen, waardoor het veel minder snel herkend wordt.
Omdat ADHD in het DNA zit, klopt het beeld dat het meestal overgaat als je volwassen wordt niet. Volwassenen hebben vaak meer geleerd om zich aan te passen of geleerd om beter om te gaan met de symptomen. Wel zie je nu ook bij volwassenen een inhaalslag in diagnoses. Dit komt doordat er tegenwoordig veel meer informatie bekend is over ADHD en door het internet ook voor iedereen beschikbaar. Veel volwassenen komen er nu achter waar ze al hun hele leven tegenaan zijn gelopen zonder dat ze wisten waarom.
De symptomen
In algemene zin kenmerkt het zich in impulsiviteit, hyperactiviteit en een aandachtsstoornis. Bekende symptomen die met deze kenmerken gepaard gaan zijn onder meer:
- Snel afgeleid raken.
- Ongeorganiseerd zijn.
- Vaak spullen kwijtraken.
- Weinig overzicht hebben.
- Weinig organisatietalent beschikken.
- Moeilijkheden in taken afronden.
- Problemen met concentreren en het lang vasthouden van de aandacht.
- Moeite met emotiecontrole
Wel is het belangrijk om te weten dat kinderen zich anders gedragen dan volwassenen. Om de verschillen duidelijk aan te tonen, lees je in onderstaande alinea’s hoe je ADHD kunt herkennen bij kinderen en hoe je het kunt herkennen bij volwassenen.
ADHD herkennen bij kinderen
Kinderen met ADHD gedragen zich anders dan kinderen zonder ADHD. Ze laten bepaalde typische gedragingen zien, die we hieronder voor je opsommen. Twijfel jij of jouw kind ADHD heeft? Controleer dan in onderstaande lijst of je het gedrag van jouw kind hierin herkent. ADHD bij een kind kun je herkennen aan de volgende zaken:
- Moeilijk stil kunnen zitten. Op school, maar bijvoorbeeld ook aan tafel bij het eten.
- Snel afgeleid.
- Kan moeilijk op zijn of haar beurt wachten. Op school roept hij of zij bijvoorbeeld regelmatig dingen door de klas en thuis praat het kind door de andere kinderen of de ouders heen.
- Praat opvallend en overdreven veel.
- Luistert niet goed en valt anderen regelmatig in de rede.
- Is wispelturig en holt regelmatig van de ene activiteit naar de andere. Rustig spelen is er niet bij.
- Stort zich vaak in (mogelijk) gevaarlijke situaties.
- Vindt het moeilijk om instructies op te volgen. Van de juf of meester op school, maar ook van de ouders of een andere autoriteit.
- Reageert anders op straf dan andere kinderen, maar ook een beloning voor goed gedrag wordt duidelijk anders opgepakt.
- Vindt het moeilijk zich langere tijd ergens op te richten. De aandacht gaat al snel naar andere zaken.
- Raakt regelmatig spullen kwijt.
- Vindt het moeilijk zichzelf onder controle te houden, met uitspattingen van emoties (boosheid, verdriet, blijdschap, et cetera) tot gevolg.
Let op: kinderen met ADHD-I (ADD) gedragen zich iets anders. Deze kinderen zijn niet hyperactief, maar juist dromerig, teruggetrokken en passief.
ADHD herkennen bij volwassenen
Volwassenen met ADHD laten (vaak) ander gedrag zien dan kinderen.
Twijfel jij of je ADHD hebt of vermoed je dat een volwassene in je omgeving mogelijk ADHD heeft? Lees dan onderstaande lijst met kenmerken bij volwassenen door en kijk hoeveel kenmerken jou bekend voorkomen.
Bij een volwassene kun je het herkennen aan de volgende kenmerken:
- Vaak te laat.
- Praat vaak erg snel en veel, en praat overal doorheen.
- Is erg eigenwijs.
- Heeft moeite met autoriteit, zoals een baas, de politie en ga zo maar door.
- Chaotisch.
- Vaak rusteloos.
- Snel gefrustreerd.
Daarnaast wisselen volwassenen met ADHD over het algemeen veel vaker van baan dan gemiddeld. Dit komt simpelweg omdat volwassenen met ADHD rusteloos zijn, maar ook omdat ze sneller moeite kunnen krijgen met de autoriteiten op het werk (de baas of een andere leidinggevende).
Ook opvallend: volwassenen met ADHD hebben vaak een lager opleidings- en prestatieniveau dan je op de grond van hun intelligentie zou verwachten. Dit is niet altijd zo, maar veel volwassenen met ADHD zijn erg intelligent en studeren en/of werken onder hun niveau. Het zal dan ook geen verrassing zijn dat ADHD en hoogbegaafdheid vaak samen gaan.
De diagnose bij kinderen en volwassenen
Er zijn een aantal drempels opgesteld voordat ADHD gediagnosticeerd kan worden bij kinderen. Allereerst moeten de symptomen die vermoedelijk toegeschreven kunnen worden voor de leeftijd van 7 jaar optreden. Ook moeten deze problemen al meer dan een half jaar optreden en zich niet alleen beperken tot thuis of op school.
Bovenal moeten de symptomen het gedrag en functioneren van het kind in ernstige mate bemoeilijken. Vaak wordt een kinderpsychiater ingeschakeld om als specialist te oordelen over de symptomen van het kind. Er zijn uitgebreide checklists met symptomen ontwikkeld die de specialist kan gebruiken om tot een officiële diagnose van ADHD te komen. Hierbij wordt er ook vastgesteld of het geen andere stoornissen betreft die optreedt bij het kind, zoals het syndroom van Gilles de la Tourette.
Daarnaast is het vaak zo dat ADHD gepaard gaat met andere stoornissen bij kinderen in onder meer psychiatrische zin. Voorbeelden hiervan zijn angst- en stemmingsstoornissen, stoornissen met betrekking tot agressiviteit, motorische stoornissen en stoornissen in het autistische spectrum. Bij volwassenen kan er onder meer aan de hand van oude schoolrapporten of getuigenissen ADHD worden vastgesteld. Ook bij volwassenen geldt er een groter verband met andere stoornissen, zoals angststoornissen, depressie of verslaving.
Meer informatie over de diagnose van ADHD? Lees hier meer over diagnose ADHD vaststellen.
Behandeling
Je kunt heel goed leren om op een goede manier om te gaan met je ADHD kenmerken. De reguliere behandeling vanuit de GGZ bestaat uit medicatie, waarvan Methylfenidaat (de werkzame stof in o.a. Ritalin) en Dexamfetamine de meest gebruikte zijn, en cursussen om om te gaan met de kenmerken. Daarnaast kun je zelf ook heel veel doen om minder last van de symptomen te hebben.
Meer informatie over ADHD medicatie? Lees dit artikel over medicatie om ADHD symptomen te verminderen.
Omgaan met ADHD: tips
Omdat ADHD niet te genezen is, is het belangrijk dat je goed om kunt gaan met deze stoornis. Niet alleen als je zelf ADHD hebt, maar ook als je een kind met ADHD hebt. Daarom hebben we enkele tips opgesteld hoe je er op een goede manier mee om kunt gaan. De tips in de eerste alinea zijn geschikt voor volwassenen die zelf ADHD hebben, de tips in de tweede alinea zijn geschikt voor ouders die een kind met ADHD hebben.
Zelf omgaan met ADHD
Heb je ADHD? Dan is het belangrijk dat je hier op de juiste manier mee om kunt gaan, zodat jouw stoornis je dagelijkse activiteiten zo min mogelijk beïnvloedt. Onderstaande tips zijn voornamelijk interessant voor volwassenen met ADHD, simpelweg omdat zij beter in staat zijn met hun stoornis om te gaan dan jonge kinderen. Toch kunnen de tips ook kinderen met ADHD helpen om beter met hun stoornis om te gaan, als zij hier actief mee aan de slag willen.
Tip 1: beweeg regelmatig
Doordat je van nature minder dopamine en noradrenaline aanmaakt, en je daardoor eigenlijk altijd op zoek bent naar iets wat dit tekort kan aanvullen, is lichaamsbeweging een gezonde manier om dit dopaminetekort aan te vullen. Bovendien verminder je hiermee de kans op slaapproblemen.
Tip 2: eet gezond
Gezond eten is voor iedereen belangrijk. Doordat je bij ADHD altijd op zoek bent naar een (makkelijke) dopaminekick, is het ook aanlokkelijk om vette of suikerrijke producten te eten. Omdat deze op korte termijn voor die dopamine zorgen. Op de lange termijn is dit natuurlijk niet de gezondste oplossing. Veel groente en fruit, volkoren brood, volkoren pasta, zilvervliesrijst en vlees(vervangers) of vette vis. Zorg voor een goede balans. Door middel van je maaltijden te plannen is er minder kans op
Tip 3: zorg voor regelmaat
Een onregelmatig leven maakt je nog drukker in je hoofd. Probeer daarom voor regelmaat te zorgen in je leven, al is dit soms best moeilijk. Je kunt voor regelmaat zorgen door zo veel mogelijk op dezelfde tijd op te staan in de ochtend en iedere avond rond dezelfde tijd naar bed te gaan. Ook regelmatig eten, dus in de ochtend, in de middag en in de avond, is erg belangrijk. Zorg voor een goede routine.
Tip 4: maak to-do-lijstjes
Voor mensen met ADHD is het lastig om het overzicht te houden, bijvoorbeeld bij het studeren of op het werk. Je kunt jezelf een handje helpen door een to-do-lijstje te maken voor jezelf. Schrijf op wat je die dag moet doen en als je iets gedaan hebt, streep je het af. Dit is niet alleen lekker overzichtelijk, maar het voelt bovendien goed om iets af te kunnen strepen.
Let op: overdrijf het maken van to-do-lijstjes niet. Je hoeft niet voor alles een lijstje te maken, tenzij je dit natuurlijk prettig vindt. Maak lijstjes voor je werk en/of je studie en je komt al een heel eind.
Een goede manier om structuur aan te brengen is bijvoorbeeld het bijhouden van een bullet journal. Bij deze manier van structureren maak je niet alleen een to do lijst, je leert ook om deze in kleine brokjes in te plannen. Hierdoor is het niet 1 grote overweldigende taak, maar kleine subtaken.
Tip 5: creëer een rustige omgeving voor jezelf
Zeker als je even flink moet werken of hard moet studeren, is het prettig om een rustige omgeving te creëren voor jezelf. Vraag jezelf af waar jij rustig voor wordt en zorg ervoor dat jouw omgeving hierop afgestemd wordt. Word je bijvoorbeeld erg rustig van klassieke muziek? Dan zet je een fijne playlist met klassieke muziek op. Word je rustig van een leeg bureau? Dan haal je heel je bureau leeg en ga je pas aan het werk als je werkomgeving aan jouw eisen voldoet. Overigens is het leeghalen van je bureau voor alle ADHD’ers een aanrader, want op een vol bureau zijn veel te veel prikkels om goed te kunnen werken.
Probeer ook elke dag tijd in te plannen (in je routine) dat je vrij bent van prikkels. Geen schermpjes, geen tv, geen muziek, geen andere mensen. Hierdoor geef je je hersens de tijd om alle prikkels te verwerken. Meestal gebeurt dit pas in bed, waardoor je weer slechter kunt slapen. Als je de prikkelverwerking al hebt gedaan voordat je gaat slapen, is het makkelijker om slaapproblemen te voorkomen.
Omgaan met een kind met ADHD
Het opvoeden van een kind is al lastig, maar het opvoeden van een kind met ADHD brengt nog meer uitdagingen met zich mee. Onderstaande tips kunnen je hierbij helpen.
Tip 1: zorg voor duidelijke regels
Duidelijke regels zijn goed voor ieder kind, maar zeker voor een kind met ADHD is een goede structuur in huis erg belangrijk. Stel daarom duidelijke regels op, die je altijd hanteert. Communiceer deze regels ook met je kind, zodat je kind precies weet waar hij of zij aan toe is.
Extra tip: vergeet je kind de regels in huis regelmatig? Schrijf ze dan op een groot stuk papier en hang dit papier op in de keuken of in de woonkamer. Als je kind een van de regels overtreedt, kun je hem of haar duidelijk laten zien dat dit niet de bedoeling is.
Onthoud daarbij: je kind doet het niet expres. Boos worden heeft alleen een averechts effect.
Tip 2: geef korte en duidelijke opdrachten
Een kind met ADHD wordt al snel overspoeld met informatie, al lijkt de opdracht die je geeft voor jou nog zo eenvoudig en duidelijk. Geef daarom extra korte en duidelijke opdrachten. Zeg niet ‘ruim je kamer op’, maar ‘doe al het speelgoed op de grond in de grote speelgoedkist op je slaapkamer’. Wil je ook dat de vieze was opgeruimd wordt, dan geef je deze opdracht als het speelgoed opgeruimd is. Geef niet te veel opdrachten tegelijkertijd, want dan overspoel je je kind onbewust met veel teveel informatie.
Tip 3: maak opdrachten visueel
Veel kinderen met ADHD zijn visueel ingesteld. Hier kun je als ouder slim gebruik van maken. Leg opdrachten bijvoorbeeld uit aan de hand van een tekening en je zal zien dat je kind de opdrachten veel sneller begrijpt. Als dit werkt, kun je deze tip ook aan de juf of meester op school geven.
Bijkomend voordeel: als je kind opdrachten sneller begrijpt, is hij of zij minder onzeker. Voor de gemoedstoestand van je kind heeft het visueel maken van opdrachten dus ook een groot voordeel.
Tip 4: zorg voor structuur en regelmaat
Regelmaat is erg belangrijk voor kinderen met ADHD. Je kunt niet alles van tevoren regelen, maar bepaalde activiteiten kun je gemakkelijk structureren. Je maakt je kind bijvoorbeeld een stuk rustiger door hem of haar doordeweeks iedere dag rond hetzelfde tijdstip wakker te maken en naar bed te brengen. Ook iedere dag rond dezelfde tijd met het hele gezin eten zorgt voor structuur en rust.
Bij jonge kinderen kan een planbord met pictogrammen goed werken om duidelijk te maken wat er die dag of week op stapel staat. Oudere kinderen kun je zelf een planner laten maken, met de weekplanning en elke dag 2 momenten om hierin te kijken.
Tip 5: spreek altijd rustig
Iedere ouder verliest wel eens zijn of haar geduld. En omdat kinderen met ADHD wat meer aandacht vragen, is het absoluut niet vreemd dat je af en toe je geduld verliest door de streken van je kind met ADHD. Toch is het belangrijk om altijd rustig met je kind te blijven praten. Praat je snel of verhef je je stem, dan zorgt dit voor stress. Bovendien heeft dit een negatief effect op het zelfvertrouwen van het kind.
Merk je dat je je geduld verliest? Haal dan even diep adem en tel tot tien. Je kind kan er ook niets aan doen dat hij of zij ADHD heeft. Als je je dit regelmatig beseft, is het ineens veel gemakkelijker om met een rustige en zachte stem tegen je kind te praten.
Extra tip: focus je op de positieve eigenschappen
Kinderen met ADHD hebben wat meer uitdagingen in het leven, maar ze brengen ook gezelligheid, vrolijkheid en kleur in je leven. Zie het niet als stoornis met alleen maar nadelen, maar focus je op de positieve eigenschappen van je kind. Je kind is vrolijk, gezellig, heeft een flinke portie energie en is bovendien erg creatief. Dit zijn allemaal eigenschappen die bij ADHD horen en je kind juist zo leuk maken.
Tot slot
ADHD is een bekende stoornis bij zowel kinderen als volwassenen die ernstige gevolgen kan hebben voor onder meer aandacht en gecontroleerd gedrag. Kinderen met ADHD vertonen vaak hyperactief gedrag, kunnen moeilijk voor langere tijd hun aandacht ergens bijhouden en hebben moeite om zich te concentreren. Ook kan het gepaard gaan met angst en onzekerheid en andere stoornissen. Door je bewust te zijn van de symptomen van en wat je eraan kunt doen, is er goed mee te leven. Wil je na deze pagina verder lezen, dan is de top 10 van boeken over ADHD wellicht nog interessant.