Met een letterlijke vertaling naar ‘gespleten geest’ wordt de ernst van schizofrenie direct duidelijk. Schizofrenie betreft een psychische aandoening die het leven van zowel de patiënt als diens omgeving sterk ontregelt, doordat de patiënt op regelmatige wijze het contact met de werkelijkheid kwijtraakt. Vaak gaat dit gepaard met verschillende psychische stoornissen en soms met sociale en emotionele afwijkingen.
Inhoudsopgave
Wat is schizofrenie?
Tegenwoordig betreft schizofrenie als een psychische aandoening in het schizoïde spectrum. Patiënten verkeren op regelmatige wijze in een psychose waarbij ze het contact met de werkelijkheid en de realiteit kwijtraken. Hierbij kan de aandoening gepaard gaan met hallucinaties, waanbeelden, denkstoornissen en paranoia. Hier kunnen problemen op sociaal en emotioneel vlak bij komen. Tussenliggende periodes zijn relatief stabieler van aard. Vaak wordt schizofrenie door een overeenkomst in symptomen onterecht verward met stoornissen als een meervoudige persoonlijkheidsstoornis. Deze stoornis wordt ook wel een gespleten persoonlijkheid genoemd, in tegenstelling tot de gespleten geest.
Geschiedenis van de aandoening
Hoewel er voor de 19e eeuw weinig officiële gevallen van schizofrenie bekend zijn, worden de publicaties van James Tilly Matthews uit 1797 en Phillipe Pinel uit 1809 gezien als de eerste referenties naar schizofrenie in de literatuur. In 1853 werd schizofrenie voor het eerst beschreven als een op zichzelf staand syndroom bij jongeren. Dit werd door Bénédict Morel vroege dementie genoemd. Nadat Emil Kraepelin meer nuance aanbracht in het onderscheid tussen verschillende psychische aandoeningen, was het Eugen Bleuler die de naam schizofrenie voorstelde in 1908. Bleuler beschreef de symptomen van schizofrenie op het gebied van affect, autisme, associatie en ambivalentie.
Oorzaak van schizofrenie
De oorzaak van schizofrenie is ook tegenwoordig nog lastig te benoemen. Op basis van uiteenlopende onderzoeken wordt er vermoed dat de aandoening als combinatie van biologische en omgevingsfactoren werkt. Door erfelijkheid zou de kwetsbaarheid voor stress kunnen toenemen, zodanig dat stressvolle situaties zoals overbelasting maar ook onderbelasting kunnen leiden tot een psychose. Deze theorie wordt de kwetsbaarheid-stress-hypothese genoemd. Verder wordt er gekeken naar complicaties die optreden bij de geboorte, zoals een infectie, zuurstofgebrek of een laag gewicht.
Soorten schizofrenie
Schizofrenie is een breed label waar verschillende soorten van de aandoening onder vallen. Zo wordt er paranoïde schizofrenie onderscheiden, waarbij wanen en hallucinaties optreden. Bij gedesorganiseerde of hebefrene schizofrenie spelen onsamenhangende spraak en afgevlakte emotie een grote rol. Lichamelijke afwijkingen, zoals vreemde houdingen of juist opvallende beweeglijkheid, treden op bij katatone schizofrenie. Wanneer er een mengeling van al deze symptomen optreedt, spreken we van ongedifferentieerde schizofrenie.
Positieve en negatieve symptomen
De symptomen die optreden bij de verschillende soorten schizofrenie worden in grofweg twee categorieën ingedeeld, te weten positief en negatief.
Onder positieve symptomen worden symptomen verstaan die mensen zonder schizofrenie niet ervaren. Voorbeeld hiervan zijn wanen, hallucinaties, verwardheid en bizarre vormen van gedrag. Onder wanen vallen onder meer achtervolgingswanen of betrekkingswanen. Ook kan de persoon denken gedachtes bij een ander in te kunnen brengen, of dat deze bij hem of haar ingebracht worden. Hallucinaties kunnen uiteenlopen van stemmen tot opdrachten, en gedrag kan zich bijvoorbeeld uiten in katatonie.
Negatieve symptomen betreffen gedrag of mogelijkheden die wegvallen. Hierbij valt te denken aan emoties die afvlakken, een teruggetrokken leven leiden, spraakarmoede, verarming van ervoer gevoelens en weinig belangstelling in zaken waar je voorheen wel interesse in had. Verder zijn er nog symptomen te ontdekken van cognitieve aard. Hierbij verslechteren bijvoorbeeld het geheugen en de concentratie. Organiseren, plannen en problemen oplossen wordt praktisch onmogelijk, met alle gevolgen van dien.
Verloop van schizofrenie
Schizofrenie lijkt bij in principe ieder mens te kunnen optreden, ongeacht karakter, intelligentie of sociaal milieu. Naar schatting hebben rond de 100.000 mensen in Nederland de aandoening schizofrenie, waarbij het zich openbaart in de leeftijd van 16 tot 35 jaar en iets vaker bij mannen dan bij vrouwen.
Bij schizofrenie wisselen periodes met psychoses en relatief stabiele periodes elkaar af. Tijdens een psychose zijn het denken, het gedrag en de emoties ernstig verstoord. Realiteitszin verdwijnt en het onderscheid tussen fantasie en werkelijkheid wordt steeds moeilijker. Mensen kunnen zich wanen als iemand anders dan ze zijn of worden naar eigen zeggen gestuurd door iets of iemand anders.
Doordat er onder meer hallucinaties kunnen optreden, raakt de persoon sterk naar binnen gekeerd. Gedurende de psychose kan er druk en onrustig gedrag optreden en treden er bizarre gedachtesprongen op. Bij mensen met schizofrenie kan er naar verloop van tijd steeds meer passiviteit en besluiteloosheid optreden, evenals het wegvallen van de eenheid tussen gedachtes, emoties en handelingen.
De diagnose
Voordat een specialist als een psychiater overgaat tot de diagnose van schizofrenie, moet er eerst een beeld verkregen worden van de symptomen van de aandoening. Zo moet er een aantal van zowel de positieve als negatieve symptomen gedurende zes maanden aanhouden en hierbij prestaties op school, werk of andere maatschappelijke vlakken ernstig achteruitgaan. Tegelijkertijd dient er uitgesloten te worden dat de symptomen verklaard kunnen worden door andere aandoeningen of problemen, zoals verslavingen, ziektes of medicijngebruik.
Behandeling
De behandeling van schizofrenie valt onder het domein van de geestelijke gezondheidszorg. Hierbij wordt er een onderscheid gemaakt in medicijngebruik en psychosociale behandelingen. Ook wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar op preventie. Bij medicatiegebruik ligt de nadruk op antipsychotica, die psychoses moeten verhelpen. Hierbij worden vaak de positieve symptomen onderdrukt. Deze kunnen zo effectief bestreden worden, maar niet genezen.
Psychosociale therapie kan ingezet worden om de toevoer van prikkels in te dammen. Vaak ligt hier de nadruk op een emotioneel weinig belastende omgeving, die veilig en betrouwbaar ingericht is. Voorbeelden van psychosociale therapie zijn cognitieve gedragstherapie en sociale vaardigheidstraining. Bij onderzoeken naar de preventie van schizofrenie wordt er gekeken naar onder meer de inrichting van gezondheidszorg en naar de rol van sociaaleconomische factoren in de prevalentie van schizofrenie.
Tot slot
Schizofrenie is een ernstige psychische aandoening die verschillende verschijningsvormen kent. Patiënten met paranoïde schizofrenie kunnen geplaagd worden door hallucinaties en waanbeelden. Hierdoor wordt deze vorm van schizofrenie vaak verward met een aandoening als meervoudige persoonlijkheidsstoornis. Ook kan schizofrenie in een vorm van desoriëntatie optreden, of vertoont een patiënt met katatone schizofrenie afwijkende lichamelijke verschijnselen. Psychoses zorgen voor een verwijdering van de werkelijkheid en vlakken veel patiënten af op sociaal, emotioneel en organisatorisch gebied.
